Przebieg erozji gleb w środkowej Polsce i jej związek z prehistorycznym osadnictwem i gospodarką

• Autorzy: Twardy J.
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Badania zlokalizowano w dobrze urzeźbionych częściach środkowej Polski. Objęto nimi holoceńskie serie utworów stokowych (osadów odpowiednich erozji gleb). Utwory te występują w dolnych partiach zboczy oraz na dnach suchych dolin. Przeciętna ich miąższość wynosi około 1,5 m, a maksymalna sięga 4 m. Gleboznawcy najczęściej kwalifikują je jako gleby deluwialne. Osady pochodzące z erodowanych gleb można podzielić ze względu na genezę: 1) koluwia - osady odpowiednie ruchu mas, 2) antropogeniczne deluwia rolne, będące osadami odpowiednimi spłukiwania i rozbryzgu gleby, 3) proluwia - osady odpowiednie erozji wąwozowej, 4) diamiktony rolne - osady odpowiednie erozji gleb przyspieszonej przez intensywne rolnictwo. W środkowej Polsce wyróżniono następujące fazy nasilonej erozji gleb: a) V okres epoki brązu (800-650 lat p.n.e.) - krótki epizod reakcji stoków na odlesienia dokonane przez ludy kultury łużyckiej; b) wczesny i środkowy okres lateński epoki żelaza (400-175 lat p.n.e.), kiedy erozja gleb została wywołana przez plemiona kultury pomorskiej; c) okres rzymski epoki żelaza (0-375 lat n.e.), kiedy erozja gleb została silnie przyspieszona wskutek rolniczej i przemysłowej aktywności ludności kultury przeworskiej; d) średniowiecze - ówczesne przemiany w rolnictwie i niestabilność klimatu prowadziły do wznowienia erozji gleb i erozji wąwozowej, e) okres nowożytny, kiedy erozja gleb była przyspieszana wraz z mechanizacją rolnictwa. Osłabienie erozji gleb miało miejsce w okresach: halsztackim, późnym lateńskim i wędrówek ludów. Krótkie fazy stabilizacji stoków dobrze odpowiadają okresom kryzysów osadniczych.

EN

Studied sites were located in high-relief fragments of Central Poland. Examinations focused on the Holocene series of slope deposits (soil erosion related deposits). These deposits are present in the lower parts of slopes and floors of dry valleys. Their thickness is ca. 1.5 m on average; a maximum thickness is of 4.0 m. Pedologists often tend to classify them into deluvial soils (cumulic anthroposol, colluvisol). In respect to the orgin, the deposits derived from eroded soils may be divided into: 1) colluvial deposits - related to mass movements, 2) deluvial deposits - related to slopewash and raindrop splash, 3) gully erosion deposits, 4) tillage diamictons - related to soil erosion accelerated by long-term agricultural activity. In Central Poland the following stages of soil erosion have been distinguished: a) the Bronze V Period (800-650 years BC); a short episode of reaction of the slopes to deforestation caused by Lusatian Culture tribes, b) the Early and Middle La Tene Period (400-175 yrs BC); soil erosion was promoted by East Pomeranian Culture tribes, c) the Roman Period (0-375 yrs AD); soil erosion was strongly accelerated by Przeworsk Culture agricultural and industrial activity, d) the Medieval Period; changes in agriculture and unstable climate was followed by renewed soil erosion and gullying, d) the Modern Period; soil erosion was accelerated by the use of agricultural machinery. A weakening of soil erosion took place in the Hallstadtt, the Late La Tene and the Migration Periods. Short phases of stabilization of slopes coincided with crises of settlement.

• Wydawca: -
• Czasopismo: Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych
• Rocznik: 2002
• Tom: 487
• Opis fizyczny: s.371-379,bibliogr.

Twórcy

autor

Twardy J.

• Katedra Badan Czwartorzedu, Uniwersytet Lodzki

Bibliografia

• Bac S. 1950. Wpływ pracy pługa na przemieszczanie gleb, w: Badania nad erozją gleb w Polsce. Bac S., Ostromęcki J. (red.), PWRiL, Warszawa: 61-80.
• Baranowski B. 1960. Początki rozpowszechniania uprawy ziemniaków na ziemiach środkowej Polski. Prace Wydziału II Łódzkiego Tow. Nauk., Nr 32: 120 ss.
• Bednarek R., Prusinkiewicz Z. 1997. Geografia gleb. PWN, Warszawa: 288 ss.
• Bork H.R. 1994. Soil erosion during the Younger Holocene in Germany. Roczniki AR w Poznaniu 266: 7-19.
• Borówka R.K. 1994. Naturalne i antropogeniczne uwarunkowania zmian denudacji podczas holocenu. Roczniki AR w Poznaniu 266: 27-37.
• Dylik J. 1958. Istota i metody geomorfologii dynamicznej. Acta Geogr. Univ. Lodz. 8, ŁTN, Łódź: 23-66.
• Józefaciuk A., Józefaciuk C. 1995. Erozja agroekosystemów. Państw. Insp. Ochr. Środ., Bibliot. Monitoringu Śród., Warszawa: 168 ss.
• Kamiński J., Moszczyński J. 1996. Wpływ osadnictwa kultury przeworskiej na kształtowanie doliny Moszczenicy w okolicy Woli Branickiej. Acta Geogr. Lodz. 71, ŁTN, Łódź: 55-67.
• Kaszewska E. 1975. Kultura przeworska w Polsce Środkowej, w: Studia nad pradziejami Polski Środkowej. Prace i Mat. Muz. Archeol. i Etnogr. w Łodzi, Ser. Archeol. 22: 195-253.
• Klimowicz Z. 1993. Zmiany pokrywy glebowej w obszarze utworów lessowych i lessowatych w zależności od okresu użytkowania i rzeźby terenu. Rozpr. Wydz. BNZ UMCS, Rozpr. habilit., Nr XLVII: 90 ss.
• Koćmit A. 1998. Charakterystyka zmian w morfologii i właściwościach gleb uprawnych spowodowanych erozją wodną w obszarach młodoglacjalnych Pomorza. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 460: 531-557.
• Kowaliński S., Borkowski J., Giedrojć B., Pul W., Szerszeń L. 1969. Ćwiczenia z gleboznawstwa i podstaw mineralogii z petrografią. WSR we Wrocławiu 45: 299 ss.
• Kruk J., Alexandrowicz S.W., Milisauskas S., Śnieszko Z. 1996. Osadnictwo i zmiany środowiska naturalnego wyżyn lessowych. Inst. Arch, i Etnogr. PAN, Kraków: 139 ss.
• Lamparski Z. 1992. Metody litologiczne, w: Czwartorzęd - osady, metody badań, stratygrafia. Lindner L. (red.). Wyd. PAE, Warszawa: 267-293.
• Martini Z. 1955. Rozważania dotyczące teorii pracy narzędzi rolniczych. Rocz. Nauk Rol., Ser. F 71(1): 57-72.
• Miall A.D. 1977. A reviev of the braided river depositional environment. Earth Sci. Rev. 13: 1-62.
• Myślińska E. 2001. Grunty organiczne i laboratoryjne metody ich badania. PWN, Warszawa: 208 ss.
• Niewiarowski W., Celmer T., Marciniak K., Pietrucień C., Proszek P., Sinkiewicz M. 1992. Przebieg współczesnych procesów denudacyjnych na młodoglacjalnej wysoczyźnie morenowej intensywnie użytkowanej rolniczo, na przykładzie okolic Koniczynki, na północny wschód od Torunia, w: System denudacyjny Polski. Kotarba A. (red.) Prace Geogr. IGiPZ PAN 155: 47-67.
• Pazdur M.F. 1995. Oznaczanie wieku osadów metodami izotopowymi, w: Badania osadów czwartorzędowych. Mycielska-Dowgiałło E., Rutkowski J. (red.), Warszawa: 329-356.
• Rühle E. (red.) 1973. Metodyka badań osadów czwartorzędowych. Wyd. Geol., W- wa: 688 ss.
• Ralska-Jasiewiczowa M., Starkel L. 1988. Record of the hydrological changes during the Holocene in the lake, mire and fluvial deposits of Poland. Folia Quaternaria 57: 91-127.
• Ralska-Jasiewiczowa M., Van Geel B. 1998. Human impact on vegetation of the Lake Gościąż surroundings in prehistoric and early-historic times, w: Lake Gościąż, central Poland. A monographic study. Part 1. Ralska-Jasiewiczowa M., Goslar T., Madeyska T, Starkel L. (red). W. Szafer Inst. of Botany, PAN, Kraków: 267-294.
• Sinkiewicz M. 1989. Zmiany rzeźby terenu Pojezierza Kujawskiego pod wpływem procesów stokowych. Stud. Soc. Sci. Toruń., Sec. C, Nr 9(6), Toruń: 104 ss.
• Sinkiewicz M. 1995. Przeobrażenia rzeźby terenu i gleb w okolicy Biskupina wskutek denudacji antropogenicznej, w: Zarys zmian środowiska geograficznego okolic Biskupina pod wpływem czynników naturalnych i antropogenicznych w późnym glacjale i holocenie. Niewiarowski W. (red.), Toruń: 247-279.
• Sinkiewicz M. 1998. Rozwój denudacji antropogenicznej w środkowej części Polski północnej. Wyd. UMK, Toruń: 103 ss.
• Stochlak J. 1978. Struktury i tekstury młodoplejstoceńskich osadów deluwialnych. Biul. Inst. Geol. 306: 115-174.
• Stochlak J. 1996. Osady deluwialne nieodłączny efekt procesu spłukiwania i propozycja ich podziału. Materiały ogólnopolsk. symp. nauk. „Ochrona agroekosystemów zagrożonych erozją”, Prace Nauk., Nr 2, Puławy: 111-132.
• Szrejder B. 1998. Niektóre właściwości i pozycja systematyczna gleb powstałych w wyniku denudacji antropogenicznej w Koniczynce na Wysoczyźnie Chełmińskiej. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 460: 499-511.
• Śnieszko Z. 1995. Ewolucja obszarów lessowych Wyżyn polskich w czasie ostatnich 15 000 lat. Prace Nauk. U Śl. 1107: 124 ss.
• Teisseyre A.K. 1994. Spływ stokowy i współczesne osady deluwialne w lessowym rejonie Henrykowa na Dolnym Śląsku. Acta Univ. Wratisl., Prace Geol-Mineral. 43: 211 ss.
• Twardy J. 1995. Dynamika denudacji holoceńskiej w strefie krawędziowej Wyżyny Łódzkiej. Acta Geogr. Lodz. 69, ŁTN, Łódź: 213 ss.
• Twardy J. 2000. Deluwia neoholoceńskie - przykłady z Wyżyny Łódzkiej. Acta Geogr. Lodz. 78, ŁTN, Łódź: 135-173.
• Twardy J., Kamiński J., Moszczyński J. (w druku). Zapis gospodarczej i osadniczej działalności człowieka z okresów lateńskiego i rzymskiego w formach i osadach Polski Środkowej. Referat na konf. „Człowiek i środowisko w dobie gospodarki rolno-hodowlanej na podstawie badań archeologicznych i przyrodniczych". Katowice-Koszęcin, 24-27 X 2001 r.
• Zieliński T. 1995. Kod litofacjalny i litogenetyczny - konstrukcja i zastosowanie, w: Badania osadów czwartorzędowych. Mycielska-Dowgiałło E., Rutkowski J. (red.), Warszawa: 220-235.