On two Ordovician polychaete jaw apparatuses

• Autorzy: Kielan-Jaworowska Z.

Warianty tytułu

PL

O dwóch ordowickich aparatach szczękowych wieloszczetów (Annelida, Polychaeta)

RU

O dvukh cheljustnykh apparatakh mnogoshhetinkovykh kol'checov iz ordovika

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Two Ordovician polychaete jaw apparatuses of a new pattern: Vistulella kozłowskii n. gen., n. sp. and Mochtyella cristata n. gen., n. sp., from the erratic boulders of Poland, are described and figured. Some questions of scolecodont terminology are discussed.

PL

Materiał skolekodontów z ordowickich głazów narzutowych Polski został wypreparowany i częściowo opracowany przez Prof. R. Kozłowskiego (1956). W roku 1960 Prof. Kozłowski przekazał autorce pozostałą kolekcję, obejmującą wiele tysięcy izolowanych szczęk i kilkadziesiąt całych aparatów szczękowych. Jeżeli wziąć pod uwagę, że liczba opisanych dotychczas kopalnych aparatów szczękowych Annelida Polychaeta nie przekracza 10, kolekcja ta wydaje się mieć szczególną wartość. Ponieważ opracowanie całości materiału wymagać będzie dłuższego czasu, autorka uznała za wskazane opublikować osobno opisy dwóch aparatów, reprezentujących nieznany dotychczas typ budowy, określonych tu jako Vistulella kozłowskii n. gen., n. s.p. i Mochtyella cristata n. gen., n. sp. W części terminologicznej wprowadzono rozróżnienie między mieszanymi dotychczas pojęciami: jamy miękiszowej i jej otworu. Ponadto wprowadzono pojęcia szczęk prostych, opatrzonych jednym szeregiem ząbków, i szczęk złożonych, opatrzonych dwoma lub więcej szeregami ząbków, oraz - w zależności od typu otworu jamy miękiszowej - wyróżniono jamę o otworze rozwartym, szczelinowatym, nieco zakrytym i silnie zakrytym. Opisywane tu aparaty szczękowe złożone są z wielu szczęk, które w stanie izolowanym były opisywane pod różnymi nazwami rodzajowymi i gatunkowymi. Ponieważ podobnie wyglądające izolowane płytki mogą tworzyć różne szczęki w wielu rodzajach, przy opisywaniu złożonych aparatów nie można stosować prawa priorytetu szczęk izolowanych. Znane dotychczas kopalne aparaty szczękowe przedstawiają typ budowy, który można porównać do szczęk labidognatycznych (Ehlers, 1864-68), występujących u dzisiejszych Eunicidae. Na ogół różnią się one od form dzisiejszych obecnością uzębionych cęgów (maxillae I) oraz występowaniem (w podrodzinie Paulinitinae) jednego lub dwóch dodatkowych, nieparzystych, prawych elementów - płytki bazalnej i zęba interkalarnego. Aparaty szczękowe typu Mochtyella i Vistulella różnią się zasadniczo od wszystkich znanych, kopalnych i dzisiejszych aparatów szczękowych i nie mogą być zaliczone ani do typu labidognatycznego, ani też do prionognatycznego. Główna różnica dotyczy tu układu poszczególnych szczęk w aparacie - obecności dwóch równoległych, wydłużonych szczęk w tylnej części z każdej strony. Drugą różnicę stanowi budowa jam miękiszowych, które u Mochtyella i Vistulella są rozwarte, gdy tymczasem w znanych dotychczas aparatach szczękowych jamy miękiszowe są nieco zakryte lub silnie zakryte. Wreszcie aparat szczękowy Mochtyella zbudowany jest ze złożonych szczęk. W pracy niniejszej autorka nie przeprowadzała homologizacji poszczególnych płytek szczękowych Mochtyella i Vistulella ze szczękami innych Eunicidae, gdyż zagadnienie to będzie rozpatrzone szczegółowo później. Wyraża ona jednak zdanie, że oba te rodzaje wydają się przedstawiać najprymitywniejszy typ budowy aparatów szczękowych w obrębie Eunicidae sensu lato. Zgadza się to z ich występowaniem w czasie, gdyż Vistulella znana jest jedynie z utworów paleozoicznych (ordowik-dewon), a występowanie Mochtyella ograniczone jest tylko do ordowiku. DIAGNOZY NOWYCH GATUNKÓW. Rodzina Eunicidae sensu lato, Rodzaj Vistulella n. gen. Vistulella kozlowskii n. sp. - gatunek typowy (fig. 2; pl. I-IV). Diagnoza. - Asymetryczny aparat szczękowy, złożony w części tylnej z prostych szczęk o rozwartych jamach miękiszowych, a w części przedniej z wtórnie poząbkowanych ząbków. Tylna prawa strona aparatu złożona z 5 części, 4 szczęk (M₁, M₂, M₃, M₄, M₅) i jednego zęba M₃, lewa strona z 2 szczęk M₁ i M₂ oraz jednego zęba M₃. Prawa M₁ prostokątna, krótsza niż lewa M₁, która w przedniej części wygina się silnie na zewnątrz. Przednia część aparatu słabo poznana. Podpory nie znane. Występowanie. - Ordowik-dewon Ameryki Północnej. Ordowickie głazy narzutowe Polski. Rodzaj Mochtyella n. gen. Mochtyella cristata n. sp. - gatunek typowy (pl. V-VII). Diagnoza. - Asymetryczny aparat szczękowy, składający się w części tylnej z każdej strony z jednej złożonej (M₁) i jednej prostej (M₂) szczęki, w części przedniej z kilku źle poznanych ząbków. M₁ prawa opatrzona trzema szeregami ząbków, M₁ lewa opatrzona dwoma szeregami ząbków. M₂ złożona z kilku dużych, wtórnie poząbkowanych ząbków, umieszczona równolegle do M₁, na zewnątrz, przykrywając nieco M₁ od strony grzbietowej. Podpory nie znane. Występowanie. - Ordowik (Richmond i Trenton) Stanów Zjednoczonych. Ordowickie głazy narzutowe Polski.

RU

Материал сколекодонтов из ордовикских валунов Польши отпрепарирован и отчасти обработан проф. Козловским (1956). В 1960 г. проф. Козловски передал авторше оставшуюся коллекцию, содержащую много тысяч изолированных челюстей и несколько десятков цельных аппаратов. Если принять во внимание, что количество описанных до сих пор ископаемых челюстных аппаратов много-щетинковых кольчецов не превышает 10, коллекция эта представляет исключительную ценность. Ввиду того, что обработка всего материала требует более продолжительного времени, авторша признала целесообразным опубликовать отдельно описание двух аппаратов, представляющих неизвестный до сих пор тип строения, описанных тут как Vistulella kozłowskii n. gen. n. sp. и Mochtyella. cristata n. gen. n. sp. В терминологической части введено различие в смешиваемых до сих пор понятиях: пульпной полости и ее отверстия. Кроме того введено понятия: простых челюстей снабженных одним рядом зубчиков и сложных челюстей снабженных двумя или большим числом рядов зубчиков; в зависимости от типа отверстия пульпной полости выделено полости с отверстиями: открытым, щелевидным, несколько закрытым и сильно закрытым. Описываемые тут челюстные аппараты состоят из многих челюстей, которые в изолированном состоянии были описаны под разными родовыми и видовыми названиями. Ввиду того, что изолированные пластинки сходного облика могут входить в состав разных челюстных аппаратов многих родов, при описывании сложных аппаратов нельзя применять закон приоритета изолированных челюстей. Известные до сих пор ископаемые челюстные аппараты представляют тип строения, который можно сравнивать с лабидогнатическими челюстями (Ehlers, 1864-1868) современных Eunicidae. В общем они отличаются от современных форм наличием челюстей (maxillae I) снабженных зубцами и (в подсемействе Paulinitinae) присутствием одного или двух добавочных непарных правых элементов - базальной пластинки и интеркалярного зуба. Челюстные аппараты типа Mochtyella и Vistulella отличаются принципиально от всех известных ископаемых и современных челюстных аппаратов и не могут быть причислены ни к лабидогнатическому, ни к прионогнатическому типу. Главное различие касается тут расположения отдельных челюстей в аппарате - присутствия двух параллельных, удлиненных челюстей в задней части с каждой стороны. Другим различием является строение пульпных полостей, которые у Mochtyella и Vistulella открыты, а в известных до сих пор челюстных аппаратах несколько закрыты или сильно закрыты. Наконец челюстный аппарат Mochtyella построен из сложных челюстей. В настоящей работе авторша не провела гомологии отдельных челюстных пластинок Mochtyella и Vistulella с челюстями других Eunicidae ввиду того, что вопрос этот будет разобран подробно позже. Однако высказывает мнение, что оба эти рода представляют повидимому самый примитивный тип строения челюстных аппаратов в пределах Eunicidae sensu lato. Это согласуется с их временем выступания, так как Vistulella известна только из палеозойских отложений (ордовик - девон), а выступание Mochtyella ограничивается только до пределов ордовика. ДИАГНОЗЫ НОВЫХ ВИДОВ. Семейство Eunicidae sensu lato, Род Vistulella n. gen. Vistulella kozlowskii n. sp. - вид типичный (фиг. 2; пл. I-IV). Диагноз. - Ассимметрический челюстный аппарат, составлен в задней части из простых челюстей с открытыми пульпными полостями, а в передней с вторично зазубренными зубцами. Задняя правая сторона аппарата составлена из 5 частей, 4 челюстей (M₁, M₂, M₄, M₅) и одного зуба М₃, левая сторона - из 2 челюстей М₁ и М₂ и одного зуба М₃. Правая М₁ прямоугольна, короче чем левая M₁, которая в передней части изгибается сильно наружу. Передняя часть аппарата слабо изучена. Подпорки неизвестны. Нахождение. - Ордовик-девон Северной Америки. Ордовикские валуны Польши. Род Mochtyella n. gen. Mochtyella cristata n. sp. - вид типичный (пл. V-VII). Диагноз. - Ассимметрический челюстный аппарат, составлен в задней части с каждой стороны из одной сложной (M₁) и одной простой (М₂) челюсти; в передней части - из нескольких плохо изученных зубцов. Правая M₁ снабжена тремя рядами зубчиков, а левая - двумя. М₂ составлена из нескольких больших, вторично зазубренных зубчиков, расположена параллельно М₁, к наружи, несколько прикрывая M₁ со спинной стороны. Подпорки неизвестны. Нахождение. - Ордовик (Richmond и Trenton) Соединенных Штатов. Ордовикские валуны Польши.

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1961
• Tom: 06
• Numer: 3
• Opis fizyczny: p.237-259,fig.,ref.

Twórcy

autor

Kielan-Jaworowska Z.

• Palaeozoological Laboratory of the Polish Academy of Sciences, Warsaw, Poland

Bibliografia

• CRONEIS, C. G. 1941. Mioropaleontology - past and future. - Bull. Amer. Assoc. Petrol. Geol., 25, 7, 1208-1255, Tulsa.
• EHLERS, E. 1864-68. Die Borstenwürmer (Annelida, Chaetopoda). 2, I-XX+1-748, Leipzig.
• - 1867-70. Über fossile Würmer aus dem lithographischen Schiefer in Bayern. - Palaeontographica, 17, 145-175, Cassel.
• ELLER, E. R. 1934. Annelid jaws from the Upper Devonian of New York. - Ann. Carnegie Mus., 22, 303-317, Pittsburgh.
• ELLER, E. R. 1935. Annelid jaws from the Hamilton Group of Ontario County, New York. - Ibidem, 24, 51-57.
• - 1936. A new scolecodont genus, Ildraites, from the Upper Devonian of New York. - Ibidem, 25, 73-77.
• - 1938. Scolecodonts from the Potter Farm Formation of the Devonian of Michigan. - Ibidem, 27, 275-287.
• - 1941. Scolecodonts from the Windom, Middle Devonian of Western New York. - Ibidem, 28, 323-341.
• - 1943. Scolecodonts from the Erindale, Upper Ordovician, at Streetsville, Ontario. - Ibidem, 29, 241-271.
• - 1944. Scolecodonts of the Silurian Manitoulin dolomite of New York and Ontario. - Amer. Midland Naturalist, 32, 732-755, Notre Dame.
• - 1945. Scolecodonts from the Trenton Series (Ordovician) of Ontario, Quebec and New York. - Ann. Carnegie Mus., 30, 119-213, Pittsburgh.
• - 1946. New scolecodonts from the Kagawong of Manitoulin Islands, Ontario. - Proc. Pennsylv. Acad. Sci., 20, 71-75, Pittsburgh.
• - 1955. Additional scolecodonts from Potter Farm Formation of the Devonian of Michigan. - Ann. Carnegie Mus., 33, 303-317, Pittsburgh.
• FAUVEL, P. 1923. Faune de France. 5: Polyohètes errantes. 1-488, Paris.
• HARTMAN, O. 1944. Polychaetous annelids. Part V: Eunicea. - Allan Hancock Pacific Exp., 10, 1, 1-200, Los Angelos.
• HINDE, G. 1879. On annelids jaws from the Cambro-Silurian, Silurian and Devonian formations in Canada and from the Lower Carboniferous in Scotland. - Quart. J. Geol. Soc. London, 35, 370-389, London.
• - 1880. On annelid jaws from the Wenlock and Ludlow formations of the West of England. - Ibidem, 36, 368-378.
• - 1896. On the jaw apparatus of an annelid from the Lower Carboniferous of Halkin Mountain, Flintshire. - Ibidem, 52, 448-450.
• KOZŁOWSKI, R. 1956. Sur quelques appareils masticateurs des Annélides Polychètes ordoviciens (O paru narządach szczękowych pierścienic wieloszczetów z okresu ordowickiego). - Acta Palaeont. Pol., 1, 3, 165-210, Warszawa.
• LANGE, F. W. 1947. Anelideos poliquetas dos falhelhos Devonianos do Paraná. - Arquiv. Mus. Paran., 6, 5, 161-230, Curitiba.
• - 1949. Polychaete annelids from the Devonian of Paraná, Brazil. - Bull. Amer. Paleont., 33, 134, 1-71, Ithaca.
• MARTINSSON, A. 1960. Two assemblages of Polychaete jaws from the Silurian of Gotland. - Bull. Geol. Inst. Univ. Uppsala, 39, 1-8, Uppsala.
• POKORNÝ, V. 1954. Základy zoologické mikropaleontologie. 1-650, Praha.
• - 1958. Grundzüge der zoologischen Mikropaläontologie, II. 1-582, Berlin.
• ROGER, J. 1946. Les Invertébrés des couches à poissons du Crétacé supérieur du Liban. - Mém. Soc. Géol. France, n. sér., 51, 68-70, Paris.
• ŠNAJDR, M. 1951. On errant Polychaeta from the Lower Paleozoic of Bohemia. - Sborn. Geol. Surv. Czechosl., 18, 241-296, Prague.
• ŠPINAR, Z. 1960. Základy paleontologie bezobratlých. 1-834, Praha.
• STAUFFER, C. R. 1933. Middle Ordovician Polychaeta from Minnesota. - Bull. Geol. Soc. Amer., 44, 1173-1218, New York.
• - 1939. Middle Devonian Polychaeta from the Lake Erie district. - J. Paleont., 13, 5, 500-511, Menasha.
• SYLVESTER, R. K. 1959. Scolecodonts from Central Missouri. - Ibidem, 33, 1,33-49.