Ekstremalne procesy geomorfologiczne we wschodniej części wyżyn polskich – warunki występowania i oddziaływanie na rzeźbę

• Autorzy: Janicki G. , Kociuba W. , Rodzik J. , Zglobicki W.

Warianty tytułu

EN

Extreme geomorphological processes in the eastern part of the Polish Uplands – occurrence conditions and impact on the relief

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The study presents the geomorphological effects of extreme hydroclimatic phenomena such as violent downpours, widespread rainfalls with a high sum of precipitation, and intensive snowmelt occurring in the eastern part of Polish Uplands between the Vistula and the Bug rivers. The intensity and impact of these phenomena on relief is exceptionally varied here due to the variety of natural conditions as well as the degree and type of land use. These conditions result in the various kinds, formation time and volume of surface runoff as well as the intensity and volume of erosion. The impact of extreme geomorphological processes is particularly pronounced in the case of agriculturally used loess-covered areas with strong relief that cover approx. 30% of the area. In morphological terms, the most effective are the processes of rill erosion in slopewash systems as well as gully erosion processes with the predominance of piping. These processes, along with tillage erosion, determine the development trends of contemporary slope relief in this part of the uplands. In slopewash systems, rainwater runoff causes the movement of material from slopes to valley bottoms that are dissected as a result of snowmelt runoff. In erosion systems (gully systems) during snowmelt, the edges of gullies are dissected (mainly through piping) and their bottoms are covered by sediments that, in turn, are dissected by rainwater runoff. In the valleys of rivers of a low hydrological order, extreme channel processes occur during torrential summer downpours. The bottoms of large valleys are intensively shaped primarily during high water stages caused by snowmelt and rainfall.

Słowa kluczowe

PL

procesy geomorfologiczne; wyzyny; Polska Wschodnia; rzezba terenu; oddzialywanie; warunki wystepowania

• Wydawca: -
• Czasopismo: Prace i Studia Geograficzne
• Rocznik: 2010
• Tom: 45
• Opis fizyczny: s.11-28,tab.,map.,bibliogr.

Twórcy

autor

Janicki G.

• Instytut Nauk o Ziemi, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Lublin

autor

Kociuba W.

• Instytut Nauk o Ziemi, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Lublin

autor

Rodzik J.

• Instytut Nauk o Ziemi, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Lublin

autor

Zglobicki W.

• Instytut Nauk o Ziemi, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Lublin

Bibliografia

• Buraczyński J., Wojtanowicz J., 1974, Rozwój wąwozów lessowych w okolicy Dzierzkowic na Wyżynie Lubelskiej pod wpływem gwałtownej ulewy w czerwcu 1969 roku, Ann. UMCS, B, 26, 135-168.
• Bryński K., 1965, Powódź w województwie lubelskim wiosną 1964 roku, Ann. UMCS, B, 20, 243-280.
• Ciepielowski A., 1970, Maksymalne wielkości spływów jednostkowych z deszczów nawalnych, Przegl. Geofiz. 15, 2, 179-193.
• Ciepielowski A. Dąbkowski L., 1968, Wezbranie małych dopływów Wojsławki w dniu 28.V.1965 roku, Pr. Studia. Kom. Gosp. Wodn. i Surowc. 9, 289-298.
• Chomicz K., 1951, Ulewy i deszcze nawalne w Polsce, Wiad. Slużhy Hydrolog. i Meteorol. 2, 3, 5-88.
• Dębski K., 1958, Odpływ z deszczu nawalnego we wsi Piaski Szlacheckie pod Krasnymstawem w czerwcu 1956 roku, Gosp. Wodna 18, 8, 339-342.
• Gardziel Z., Rodzik J., 2005, Rozwój wąwozów lessowych podczas wiosennych roztopów na tle układu pól (na przykładzie Kazimierza Dolnego), [w:] A. Kotarba, K. Krzemień, J. Święchowicz (red.), Współczesna ewolucja rzeźby Polski, VII Zjazd Geomorf. Polskich. Kraków, 19-22 września 2005, SGP, IGiGP UJ, IGiPZ PAN, IG AP Kraków, 125-132.
• Houghton J.T., Ding Y., Griggs D.J., Noguer M., Linden P.J. van der, Dai X., Maskell K., Johnson C.A., 2001, Climate Change 2001: The Scientific Basis, Cambridge University Press, 881 s.
• IPCC, 2007, Climate Change 2007: Synthesis Report, Contribution of Working Groups I, II and III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, Pachauri, R.K and Reisinger, A.(eds.)], IPCC, Geneva, Switzerland, 104 s.
• Janicki G., Rodzik J., Zgłobicki W., 2002, Geomorphic effects of land use changes (a case of the Gutanów loess catchment, Poland), Geografický časopis 54, 1, 39-57.
• Janicki G., Zgłobicki W., 1998, Geomorfologiczne skutki ulewy (z dnia 16 września 1995 r.) w okolicy Garbowa na Wyżynie Lubelskiej, Ann. UMCS, B, 53, 109-129.
• Józefaciuk A., Józefaciuk C., 1999, Ochrona gruntów przed erozją, Wyd. JUNG, Puławy.
• Kaszewski B.M., 2008, Klimat, [w:] S. Uziak, R. Turski (red.), Środowisko przyrodnicze Lubelszczyzny, Lub. Tow. Nauk., Lublin, 75-111.
• Kociuba W., 2002, Współczesny rozwój dna doliny górnego Wieprza, Praca dokt., Archiwum Bibl. Gł. UMCS, Lublin, 243 s.
• Kociuba W., Stępniewska S., 2002, Rola wezbrań w transporcie rumowiska rzecznego górnego Wieprza, Przegl. Nauk. Inż. i Kształt. Środow. 11, 2 (25), 102-111.
• Maj H., 2006, Rolnicze użytkowanie ziemi Polsce ze szczególnym uwzględnieniem województwa
• lubelskiego, [w:] M. Harasimiuk (red.), Materiały z I Ogólnopolskiej konferencji geografów-doktorantów, Lublin, 12-14 czerwca 2006, Wyd. Akademickie, Lublin, 225-239.
• Maruszczak H., 1952, Stan i zmiany lesistości województwa lubelskiego w latach 1830-1930, Annales UMCS, B, 5, 109-179.
• Maruszczak H., 1972, Wyżyny Lubelsko-Wołyńskie, [w:] M. Klimaszewski (red.), Geomorfologia Polski 1, PWN, Warszawa, 340-383.
• Maruszczak H., 1973, Erozja wąwozowa we wschodniej części wyżyn południowopolskich, Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 151, 15-30.
• Maruszczak H., 1997, Changes of the Vistula river course and development of the flood plain in the border zone of the South-Polish uplands and Middle-Polish lowlands in historical times, Landform Analysis 1, 33-39.
• Maruszczak H., Michalczyk Z., Rodzik J., 1984, Warunki geomorfologiczne i hydrogeologiczne rozwoju denudacji w dorzeczu Grodarza na Wyżynie Lubelskiej, Annales UMCS, B, 39, 117-145.
• Maruszczak H., Rodzik J., Świeca A., 1992, Denudacja mechaniczna i chemiczna we wschodniej części pasa wyżyn południowopolskich, [w:] A. Kotarba (red.), System denudacyjny Polski, Prace Geogr. IGiPZ PAN, 155, 105-133.
• Maruszczak H., Trembaczowski J., 1958, Geomorfologiczne skutki gwałtownej ulewy w Piaskach Szlacheckich koło Krasnegostawu, Annales UMCS, B, 11, 129-160.
• Mazur A., 2005, Erozja gleb w rolniczej zlewni z okresowym odpływem wody na Wyżynie Lubelskiej w latach 1999-2003, Acta Agrophysica 5, 85-92.
• Mazur Z., 1960, Określenie natężenia erozji wodnej na terenie lessowym Zakładu Rolniczo Doświadczalnego Elizówka, Annales UMCS, sec. E, 13, 145-193.
• Mazur Z., Pałys S., 1992, Erozja wodna w zlewni lessowej na Lubelszczyźnie w latach 1956-1991, Annales UMCS, sec. E, 47, 219-229.
• Michalczyk Z., Janicki G., Rodzik J., Siwek K., 2008, Hydrogeomorfologiczne skutki intensywnych opadów na międzyrzeczu Bystrzycy i Giełczwi (Wyżyna Lubelska), Przegląd Naukowy, Inżynieria i Kształtowanie Środowiska 17, 4 (42), 30-41.
• Michalczyk Z., Wilgat T., 2008, Wody, [w:] S. Uziak, R. Turski (red.), Środowisko przyrodnicze Lubelszczyzny, Lub. Tow. Nauk., Lublin, 113-209.
• Pałys S., 1996, Wpływ użytkowania na natężenie erozji wodnej gleb w małych zlewniach lessowych na Wyżynie Lubelskiej, [w:] A. Józefaciuk (red.), Ochrona agro-ekosystemów zagrożonych erozją, Ogólnopol. Symp. Nauk., Puławy 11-13 września 1996, Prace Nauk. 1, IUNG, AR w Lublinie, UMCS, Puławy, 75-84.
• Pałys S., Mazur, Z. , 1998, Zmiany rzeźby na erodowanych lessach na terenie zabezpieczonym i kontrolowanym, Bibliotheca Fragmenta Agronomica 4A/98, 295-305.
• Pałys S., Mazur Z., Mitrus W., 1998, Erozja wodna w zlewni suchej doliny na Roztoczu Zachodnim w latach 1988-1997, Bibliotheca Fragmenta Agronomia 4A/98, 287-294.
• Reniger A., 1959, Erozja gleb w okresie ulew i spływów wód wiosennych w zależności od przebiegu pogody, Rocz. Nauk Rol. 73, F-4, 599-641.
• Rodzik J., 1984, Natężenie współczesnej denudacji w silnie urzeźbionym terenie lessowym w okolicy Kazimierza Dolnego [w:] Przew. Ogólnopol. Zjazdu Pol. Tow. Geogr., Lublin 13-15 września 1984, 2, PTG Oddział w Lublinie, Lublin,125-130.
• Rodzik J., Ciupa T., Janicki G., Kociuba W., Tyc A., Zgłobicki W., 2008, Współczesne przemiany rzeźby Wyżyn Polskich, [w:] A. Kotarba, A. Kostrzewski, K. Krzemień, L. Starkel (red.), Współczesne przemiany rzeźby Polski, Wydawnictwo Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 165- 228.
• Rodzik J., Furtak T., Zgłobicki W., 2009, The impact of snowmelt and heavy rainfall runoff on erosion rates in a gully system, Lublin Upland, Poland, Earth Surf. Process. Landforms 34, 1938- 1950.
• Rodzik J., Janicki G., 2003 , Local downpours and their erosional effects, Papers on Global Change JGBP, 10, 49- 66.
• Rodzik, J., Janicki G., Zagórski P., Zgłobicki W., 1998, Deszcze nawalne na Wyżynie Lubelskiej i ich wpływ na rzeźbę obszarów lessowych, [w:] L. Strakel (red.), Geomorfologiczny i sedymentologiczny zapis lokalnych ulew, Dokum. Geogr. 11, 45-68.
• Rodzik J., Janicki G., Zgłobicki W., 1996, Reakcja agroekosystemu zlewni lessowej na epizodyczny spływ podczas gwałtownej ulewy, [w:] A. Józefaciuk (red .), Ochrona agroekosystemów zagrożonych erozją, Ogólnopol. Symp. Nauk., Puławy 11-13 września 1996, Prace Nauk. 1, IUNG, AR w Lublinie, UMCS, Puławy, 201 - 215.
• Rodzik J., Zgłobicki W., 2000, Współczesny rozwój wąwozu lessowego na tle układu pól, [w:] S. Radwan., Z. Lorkiewicz (red.), Problemy ochrony i użytkowania obszarów wiejskich o dużych walorach przyrodniczych, Wyd. UMCS, Lublin, 257-261.
• Sadurska E., Maruszczak H., 1982, Zmiany natężenia denudacji mechanicznej w górnej części dorzecza Bystrej na Wyżynie Lubelskiej w dwudziestoleciu 1952-1971, Pamięt. Puław. 78, 27-47.
• Starkel L., (red) 1997, Rola gwałtownych ulew w ewolucji rzeźby Wyżyny Miechowskiej (na przykładzie ulewy w dniu 15 września 1995 roku), Dokum. Geogr. IGiPZ PAN, 8, 108 s.
• Starkel L., 1998, Geomorfologiczny i sedymentologiczmy zapis ulew i lokalnych wezbrań (wprowadzenie), [w:] Starkel L. (red.), Geomorfologiczny i sedymentologiczny zapis lokalnych ulew, Dokum. Geogr., 11, Wrocław, 7- 9.
• Starkel L., 2003, Extreme meteorological events and their role in environmental changes, the economy and history, Papers on Global Change IGBP 10, 7- 13.
• Stępniewski K., 2008, Wpływ spływu roztopowego i deszczowego na wielkość spłukiwania z poletek o różnym użytkowaniu, [w:] W. Florek, J. Kaczmarzyk (red.), Współczesne problemy geomorfologii, Landform Analysis 9, 49- 52.
• Stępniewska S., Stępniewski K., 2008, Variability of fluvial transport of the upper Wieprz river, Annals of Warsaw University of Life Sciences - SGGW, Land Reclamation 39, 59- 68.
• Siwek K., 2006, Zróżnicowanie opadów atmosferycznych na Lubelszczyźnie w latach 1951-2000, Praca dokt., Archiwum Bibl. Gł. UMCS, Lublin, 104 s.
• Teisseyre A.K., 1994, Spływ stokowy i współczesne osady deluwialne w lessowym rejonie Henrykowa na Dolnym Śląsku, Acta Univ. Vratisl, Prace Geol.-Mineral. 43, 188 s.
• Ziemnicki S., 1949, Zagadnienie przemieszczania gleb pod wpływem wody i próba zapobiegania tym zjawiskom na lessach głębokich, Ann. UMCS, E, 4, Lublin, 266- 350.
• Ziemnicki S., Mazur Z., Pałys S., 1975, Rozwój wąwozu lessowego na Kwaskowej Górze, Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 170, 7- 24.
• Ziemnicki S., Orlik T., 1971, Charakterystyka okresowych spływów z falistej zlewni lessowej, Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 119, 7-22.