Upper Jurassic nerineacean gastropods from the Holy Cross Mts (Poland)

• Autorzy: Wieczorek J.

Warianty tytułu

PL

Górnojurajskie nerinee z obrzeżenia Gór Świętokrzyskich

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Twenty five species and subspecies of the Upper Jurassic nerineaceans including one new genus (Lewinskia gen. n.), 3 new species (Elatioriella sanctacrucensis sp. n., Fibuloptygmatis mieronicensis sp. n., and Phaneroptyxis sulejovensis sp. n.), and 2 new subspecies (Cossmannea desvoidyi baltovensis subsp. n., C.d. karczewskii subsp. n.) are erected. The nerineaceans inhabited mostly shallow water carbonate depositional environments. Nerineacean beds formed under the optimum ecological conditions and slow sedimentation rate.

PL

W pracy opisano 25 gatunków bądź podgatunków ślimaków z nadrodziny Nerineacea występujących bardzo licznie w utworach górnej jury (środkowy i górny oksford oraz kimeryd) obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Wyróżniono jeden nowy rodzaj, Lewinskia gen. n., 3 nowe gatunki - Elatioriella sanctacrucensis sp. n., Fibuloptygmatis mieronicensis sp. n., Phaneroptyxis sulejovensis sp. n. oraz 2 podgatunki - Cossmannea desvoidyi baltovensis subsp. n i Cossmannea desvoidyi karczewska subsp. n. Wykazano, że w rozwoju ontogenetycznym budowa wewnętrzna muszli ulega u większości gatunków stopniowej i stałej komplikacji. Odmienny sposób ontogenezy stwierdzono jedynie u Cryptoplocus Pictet et Campiche, 1861 oraz Aptyxiella rupellensis d’Orbigny, 1852. Uzasadniono, że upraszczanie budowy wewnętrznej obserwowane w ostatnim skręcie ma charakter wzrostowy i jest charakterystyczne dla wszystkich stadiów ontogenezy muszli. Jako cechy ostatecznego zakończenia wzrostu muszli można wskazać - przejawy rozwijania się muszli, zmiany morfologii ostatniego skrętu oraz anomalne zgrubienia ścianek. Z końcowymi etapami wzrostu muszli należy ponadto wiązać zapełnianie wierzchołkowej części muszli przez wtórny węglan wapnia. U wielu okazów rozpoznano struktury kolapsyjne stanowiące rezultat diagenetycznej modyfikacji budowy wewnętrznej muszli. Obecność tych struktur utrudnia, a niekiedy uniemożliwia identyfikację taksonomiczną okazów. Przedyskutowano zależność nerinei od czynników facjalnych. Najliczniejsze zespoły nerinei występują w utworach pogranicza oksfordu i kimerydu, reprezentujących osady rozległej płycizny na której miała miejsce sedymentacja węglanowa. W różnych facjach wykazujących znaczne analogie do współczesnych osadów płycizn bahamskich występują nieco odmienne zespoły nerinei. W wapieniach kredowatych i onkolitowo-grudkowych, w których nerinee są najsilniej zróżnicowane występują głównie przedstawiciele rodzajów Ptygmatis, Cryptoplocus, Phaneroptyxis, Cossmannea, Elatioriella, Nerinea, Nerinella, Lewinskia. W wapieniach mikrytowych i gruzełkowych zespół nerinei jest znacznie uboższy i reprezentowany głównie przez Pseudonerinea, Nerinea i Nerinella. Wapienie oolitowe zawierają natomiast dość liczne formy z rodzajów Nerinea, Nerinella i Ptygmatis. Brak jest natomiast nerinei w osadach oolitowych wykazujących przekątne warstwowanie. Nerinee występują bardzo często w dużych nagromadzeniach - ławicach, które w większości stanowią rezultat stopniowej akumulacji muszli w okresach wolnej sedymentacji. W takich okresach panowały sprzyjające warunki ekologiczne dla rozwoju nerinei, a istotne znaczenie przy tym zdają się mieć zmiany konsolidacji podłoża związane głównie z procesami wczesnej lityfikacji osadów. W obrębie płycizn rozmieszczenie nerinei kontrolowane było głównie przez czynniki hydrodynamiczne, charakter podłoża i szybkość sedymentacji. O rozprzestrzenieniu geograficznym nerinei decydowały natomiast czynniki klimatyczne, zmiany zasolenia oraz dopływ materiału terrygenicznego i batymetria. Wskutek dużej zależności występowania nerinei od facji przydatność tych organizmów dla celów szczegółowej stratygrafii jest niewielka.

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1979
• Tom: 24
• Numer: 3
• Opis fizyczny: p.299-350,fig.,ref.

Twórcy

autor

Wieczorek J.

• Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Jagiellonski, Oleandry 2a, 30-063 Krakow, Poland

Bibliografia

• ANDREWS, H. E. 1974. Morphometries and functional morphology of Turritella mortoni. - J. Paleont., 48, 6, 1126-1140.
• ARKELL, W. J. 1931. The upper Great Oolite, Bradford Beds and Forest Marble of south Oxfordshire, and the succession of gastropod faunas in the Great Oolite. Quart. J. Geol. Soc. London, 87, 563-629.
• AWAD, G. H. 1952. The nerineas of Sinai (with note on the mode of life of these extinct Gastropods). - Bull. Inst. Fouad Desert, 2, 2, 26-39.
• BARCZYK, W. 1961. Jura sulejowska. (I.e Jurassique de Sulejów). - Acta Geol. Polonica 11, 1, 3-88.
• BATHURST, R. G. C. 1967. Subtidal gelatinous mat, sand stabiliter and food, Great Bahama Bank. - J. Geology, 75, 6, 736-738.
• BERTHOU, P. Y. 1973. Le Cénomanien de l'Estrémadure portugaise. - Mem. serv. Geol. Portugal, 23 (N.S.) 5-168.
• - et TERMIER, G. 1972-1973. Les Nérinées du Cénomanien de l'Estremadure portugaise. - Com. Ser. Geol. Portugal, 56, 73-81.
• BRETSKY, P. W. Jr. and LORENZ, D. M. 1969 Adaptive response to environmental stability: a unifying concept in paleoecology. - Proc. N. Am. Paleontol. Conv., Pt. E. 522-550.
• BRONGERSMA-SANDERS, M. 1957. Mass mortality in the sea. - Geol. Soc. Amer. Mem. 67, 1, 941-1010.
• CARBONE, F., PRATURLON A. and SIRNA, G. 1971. The Cenomanian shelf edge facies of Rocca di Cave (Prenestini Mts., Latium). - Geol. Romana, 10, 1, 31-198.
• COSSMANN, M. 1896. Essais de paleoconchologie comparée, 1-179. Paris.
• - 1898. Contribution à la paleontologie francaise des terrains jurassiques. Gastéropodes Nérinées.-Mem. Soc. Geol. France, 8, 1-2, 3-173.
• COX, L. R. 1949. On the genotype of Nerinea: with a new subgeneric name Eunerinea. - Proc. Malacol. Soc. London, 27, 6, 248-250.
• - 1954. Notes relating to the taxonomy of the gastropod superfamily Nerineacea. - Ibidem, 31, 1, 12-16.
• - 1960. Gastropoda. General characteristics of Gastropoda. In: R. C. Moore (ed.). Treatise on Invertebrate Paleontology. Mollusca 1. Kansas.
• - 1965. Jurassic Bivalvia and Gastropoda from Tanganyika and Kenya. - Bull. British Mus. (Nat. Hist.), Geology, Suppl. 1, 4-213.
• CREDNER, H. 1863. Uber die Gliederung der oberen Juraformation und der Wealdenbildung im nordwestlichen Deutschland. Anhang: Nerineen und Chemnitzien. 155-192. Prag.
• DĄBROWSKA, Z. 1953, Kimeryd pod Iłżą. - Biul. IG, 218, 5-30.
• - 1957. Profil warstw pogranicza jury i kredy w Krzyżanowicach pod Iłżą (Profile of beds on the boundary of the Jurassic and Cretaceous at Krzyżanowice near Iłża, Middle Poland). - Ibidem, 105, 205-216.
• DELPEY, G. 1937. Symbiose d'une Nerinée et d'un Hydrozoarie. - Bull. Soc. Géol. France, 5 sér., 7, 353-358.
• - 1939. Les Gastéropodes mésozoiques de la région libanaise. - Notes et Mém. Sect. Geol. Ht. - Comm. Syrie et Liban, 3, 274 pp. Paris.
• DEMBOWSKA, J. 1953. Górna jura między Radomiem i Jastrzębiem. - Biul. IG, 218, 31-50.
• DIETRICH, W. C. 1925. Fossilium Catalogus, I Animalia. Pars 31. Gastropoda mesozoica: Fam. Nerineidae. Berlin.
• (DJALILOV, M. R.) ДЖАЛИЛОВ, M. Р. 1975. К систематике неринеид (Gastropoda). - Палеонт. Журн., 1, 27-31.
• DMOCH, I. 1970. Ślimaki i małże górnojurajskie Czarnogłów i Świętoszewa oraz warunki paleoekologiczne w jurze górnej na Pomorzu Zachodnim. (Gastropods and pelecypods of Czarnogłowy and Świętoszewo and paleoecological conditions in the Upper Jurassic on West Pomerania). - Studia Soc. Sci. Torunensis, Sec. C, 7, 2, 1-113.
• - 1971. Osady i fauna górnojurajska z Kłębów na Pomorzu Zachodnim (Upper Jurassic deposits and fauna from Kłęby, Western Pomerania). - Ibidem, Sec. C, 7, 4, 1-80.
• (DVALI, T. К.) ДВАЛИ, Т. К. 1972а Материалы к изчению юрских брюхоногих Грузии. - Труды Геол. Инст. Грузинской ССР., н.с., 35, 5-52.
• - 1972b. Некоторые верхнеюрские брюхоногие моллюски горы Оштен (Краснодарский край). - Из в. Геол. Общ. Грузии, А. Н. Грузинской ССР, 8, 1. 3-7.
• FISCHER, J. C. 1969. Geologie, paleontologie et paleoecologie du Bathonien au Sud-West du Massif Ardennais, - Mém. Nat. Rist. Nat., n.s., C, 20, 319 pp.
• FÜRSICH, F. T. 1976. Fauna-substrate relationships in the Corallian of England and Normandy. - Lethaia, 9, 4, 342-356.
• GEIGER, O. 1901. Die Nerineen des schwabischen Jura. - Jahresh. Ver. vat. Natur. Württenberg, 57, Stuttgart.
• GEMMELLARO, G. G. 1871. Studii paleontologici sulla fauna del calcare a Terebratula janitor del nord di Sicilia. Moluschi Brachiopodi. Palermo.
• GOLDRING, R. and KAŹMIERCZAK, J. 1974. Ecological succession in intraformational hardground formation. - Palaeontology, 17, 4, 949-962.
• GRAUS, R. R. 1974. Latitudinal trends in the shell characteristics of marine gastropods. - Lethaia, 7, 303-314.
• HALLAM, A. 1969. Faunal realms and facies in the Jurassic. - Palaeontology, 12, 1, 1-18.
• - 1975. Jurassic environments. 269 pp. Cambridge University press. Cambridge.
• HÄNTSCHEL, W. 1962. Trace-fossils and problematica. In: R. C. Moore (ed.) Treatise on Invertebrate Paleontology, Part W, Miscellanea. 177-245. Kansas.
• HIRSCH, F. 1976. Sur l'origine des particularismes de la faune du Trias et du Jurassique de la plate-forme africano-arabe. - Bull. Soc. Géol. France., ser. 7, 18, 2, 543-552.
• JANICKE, V. 1970. Gastropoden Fauna und Ökologie der Riefkalke von Leisacker bei Neuburg am Donau (Unter-Tithon). - Palaeontographica, 135, 1-2.
• JOHNSON, R. G. 1965. Pelecypod death assemblages in Tomales Bay, California. - J. Paleont., 39, 1, 80-85.
• KARCZEWSKI, L. 1959. O nowym gatunku ślimaka z wapieni astartu Sulejowa. (On a new species of gastropod from the Astartian limestones at Sulejów (Central Poland). - Kwart. Geol., 3, 4, 939-942.
• - 1960. Ślimaki astartu i kimerydu północno-wschodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. (Gastéropodes de l'Astartien et du Kimmeridgien de la bordure nordest des Montagnes de Sainte Croix). - Prace IG, 32, 5-68.
• - 1965. Fauna i stratygrafia malmu okolic Radomska (Fauna and stratigraphy of the Malm in the vicinity of Radomsko, Central Poland). - Biul. IG, 192, 97-129.
• - 1973. Extension de la faune des Nérinées dans les dépots du Jurassique de Pologne. Colloque du Jurassique, Luxembourg, 1967. - Mém. B.R.G.M., 75, 179-182. Paris.
• KRIVIC, K. 1974. Nerineide Trnovskega gozda in Banjske planote. (Nerineidae of Trnovski Gozd and Banjska Planota). Geologija. - Razprave in Porocila, 17, 181-227. Ljubljana.
• (KRJACZKOVA, Z. V.) КРЯЧКОВА, 3. В. 1961. Брюхоногие рауракских отложений Северной Армении. - Изв. Акад. Наук Армянской ССР, 14, 5, 3-12.
• KUTEK, J. 1968. Kimeryd i najwyższy oksford południowo-zachodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Część I - Stratygrafia. (The Kimmeridgian and Uppermost Oxfordian in the SW margins of the Holy Cross Mts., Central Poland. Part. I. Stratigraphy). - Acta Geol. Polonica, 18, 3, 493-574.
• - 1969. Kimeryd i najwyższy oksford południowo-zachodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Część II - Paleogeografia. (The Kimmeridgian and Uppermost Oxfordian in the SW margins of the Holy Cross Mts., Central Poland. Part. II. Paleogeography). - Ibidem, 19, 2, 221-299.
• - and RADWAŃSKI, A. 1965. Upper Jurassic onkolites of the Holy Cross Mts (Central Poland). - Bull. Acad. Pol. Sci., Ser. Sci. Géogr., 13, 2, 155-160.
• (LAPKIN, I. YU.) ЛАПКИН, И. Ю. 1959. Nerinella gurovi sp. nov. из верхнеюрских отложений Донецкого басейна. - Бюл. Моек. Общ. Исп. Пр., отд. геол., 34, 1, 129-132.
• LAUBE, G. C. 1867. Die Gastropoden des Braunen Jura von Balin. - Denkschr. Akad. Wiss. matem-nat. Kl., 28.
• LEVASSEUR, M. 1934. Contribution a l'étude des Nerineidae du Rauracien de Loraine. - Bull. Soc. Géol. France, Sér. 5, 4, 273-304.
• LEVINTON, J. S. 1970. The paleoecological significance of opportunistic species. - Lethaia, 3, 69-78.
• LEWIŃSKI, J. 1902. Przyczynek do znajomości utworów jurajskich na wschodnim zboczu Gór Świętokrzyskich. - Pam. Fizjogr., 11, 3-34.
• LISZKOWSKI, J. 1976. Rozwój litofacjalny i paleogeograficzny jury górnej północno- wschodniej części mezozoicznego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Przewodnik 48 Zjazdu Pol. Tow. Geol. Starachowice. 113-133. Warszawa.
• LORIOL, P. et BOURGEAT, E. 1886-1888. Études sur les mollusques des couches coralligénes de Valfin (Jura). - Mém. Soc. Paléont. Suisse, 13-15, 74-119.
• - et LAMBERT, J. 1893. Description des mollusques et brachiopodes des couches séquaniennes de Tonnerre (Yonne). - Ibidem, 20, 3-213.
• MALINOWSKA, L. 1970. Jura górna. W: Stratygrafia mezozoiku obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. (Upper Jurassic. In: The stratigraphy of the Mesozoic in the margin of the Góry Świętokrzyskie). - Prace IG, 66, 135-183.
• NAGLE, J. S. 1967. Wave and current orientation of shells. - J. Sed. Petrol., 31, 4, 1124-1138.
• NEWELL, N. D., IMBRIE, J., PURDY, E. C. and THURBER, B. L. 1959. - Bull. Amer. Mus. Nat. Rist., 117, 4, 183-228.
• NIKLER, L. 1969. Nerineje titona Velike Kapele. (Die Nerineen des Tithons von Velika Kapele). - Geoloski Vjesnik, 22, 219-228.
• ORBIGNY, A. d'. 1850-52. Paléontologie Française. Terrains jurassiques, II, Gastéropodes. Paris.
• (PCHELINTSEV, V. F.) ПЧЕЛИНЦЕВ, В. Ф. 1931. Брюхоногие верхней юры и нижнего мела Крыма. - Глав, геол.-разв. управ., 20, 1-201.
• - 1953. Фауна брюхоногих верхнемеловых отложений Закавказа и Средней Азии. Москва-Ленинград.
• - 1960. Надсемейство Nerineacea. In: Основы палеонтологии. Молюски брюхоногие. В. Ф. Пчелинцев, И. А. Коробков (eds). Москва.
• - 1963. Брюхоногие мезозоя Горного Крыма. Изд. Акад. Наук СССР, 3-74. Москва.
• - 1965. Мурчисониата мезозоя Горного Крыма. Изд. „Наука”, 3-215. Москва.
• PETERS, K. F. 1955. Die Nerineen des oberen Jura in Österreich. - Sitz. Akad. Math. - Phys. Cl., 16, 2. 336-367.
• POŻARYSKI, W. 1948. Jura i kreda między Radomiem, Zawichostem i Kraśnikiem. (Jurassic and Cretaceous between Radom, Zawichost and Kraśnik, Central Poland). - Biul. IG, 46, 5-106.
• PURDY, E. C. 1963. Recent calcium carbonate facies of the Great Bahama Bank. 2, Sedimentary facies. - J. Geol., 71, 3/4, 334--355.
• - 1964. Sediments as substrates. In: J. Imbrie and N. Newell (eds), Approaches to paleoecology, 238-271. John Wiley and Sons. New York, London, Sydney.
• REINER, W. 1968. Callovian gastropods from Hamakhtesh Hagadol (Southern Israel). - Israel J. Earth-Sci., 17, 171-198.
• RONIEWICZ, E. 1966. Les Madréporaires du Jurassique supérieur de la bordure des Monts de Sainte-Croix. - Acta Palaeont. Polonica, 11, 157-264.
• - and RONIEWICZ, P. 1971. Upper Jurassic coral assemblages of the Central Polish Uplands. - Acta Geol. Polonica, 21, 3, 399-422.
• SAMSONOWICZ, J. 1932. Przebieg i charakter granicy między jurą a kredą na północno-wschodnim zboczu Łysogór (Sur le tracé et le caractère de la limite entre le Jurassique et le Crétacé sur le vervant nord-est du Massif de Ste-Croix). - Bull. Serv. Géol. Pologne, 7, 169-208.
• SANDERS, H. L. 1969. Benthic marine diversity and the stability time hypothesis. Brookhaven Symposia in Biology, 22, 71-81.
• SCHLOSSER, M. 1882. Die Fauna des Kelheimer Diceras Kalkes. - Palaeontographica, 28, 41-110.
• SEIBOLD, E. 1973. Biogenic sedimentation of the Persian Gulf. In: B. Zeizschel (ed.) Ecological studies. Analysis and synthesis. - 3, Berlin-Heidelberg-New York.
• SEILACHER, A. 1973. Biostratinomy: the sedimentology of biologically standardized particles. In: R. N. Ginsburg (ed.) Evolving concepts in sedimentology. The Johns Hopkins University Press. Baltimore and London.
• SHINN, E. A. 1969. Submarine lithification of Holocene carbonate sediments in the Persian Gulf. - Sedimentology, 12, 109-144.
• SIEMIRADZKI, J. 1894. Fauna kopalna warstw oxfordzkich i kimerydzkich w Polsce. Część II. Ślimaki, małże, ramieniopławy i szkarłupnie. - Pam. Akad. Umiej. Wydz. Mat.-Przyr., 18, 13-142.
• - 1903. Geologia ziem polskich. Tom 1. Formacye starsze do jurajskiej włącznie. 472 pp. Lwów.
• SIRNA, G. 1968. Gasteropodi nel Titonico Superiore della Marsica Orientale (Abruzo). - Geol. Romana, 6, 157-182.
• SOHL, N. F. 1965. Marine Jurassic gastropods, central and southern Utah. - Geol. Survey Prof. Pap., 503-D, 1-29.
• TERMIER, G. et TERMIER, H. 1952 Classe des Gastéropodes. In: J. Piveteau (ed.), Traité de Paléontologie, 2, 365-460. Paris.
• THAYER, CH. W. 1975. Morphologic adaptations of benthic invertebrates to soft substrata. - J. Marine Res., 33, 2, 177-189.
• THURMANN, J. et ETALLON, A. 1862. Lethea bruntrutana. Études paléontologiques et stratigraphiques sur le Jura Bernois. 500 pp. Genève.
• TOOTS, H. 1964. Random orientation of fossils and its significance. - Contr. Geology, 4, 2, 59-62. Laramie, Wyoming.
• VESELINOVIC, D. 1965. Titonski gastropodi Karpato-Balkana i jednog dela unutrasnjih Dinarida (Les Gastéropodes tithoniques de l'arc Carpato-Balkanique et d'une partie des Dinarides internes). - Acta Geologica, 5, 239-268.
• VOGEL, K. 1968. Zur Lebenweise des Gastropoden Nerinea. - N. Jb. Geol. Paläont. Mh., 3, 181-184.
• WARME, J. E. 1971. Paleoecological aspects of a modern coastal lagoon. - Univ. Calif. Pub. Geol. Sci., 87, 1-110.
• WIECZOREK, J. 1974. Nerinella ?varioplicata sp.n., a new gastropod species from the Upper Jurassic of Sulejów, Central Poland. - Acta Geol. Polonica, 24, 2, 407-413.
• - 1975 a. The taxonomy and life environment of the Upper Jurassic nerineid gastropods from genus Fibuloptygmatis Pchelintsev, 1965. - Ibidem, 25, 1, 153-162.
• - 1975 b. Litostratygrafia najniższego kimerydu okolic Sulejowa nad Pilicą. - Przegląd Geol., 12, 595-597.
• WÓJCIK, K. 1914. Jura Kruhela Wielkiego pod Przemyślem. - Rozpr. Wydz. Mat. Przyr. Akad. Umiej. Ser. B, 53-54, 1-260
• ZEUSCHNER, L. 1849. Geognostische Beschreibung des Nerineen-Kalkes von Inwald und Roczyny. - Naturwiss. Abh., 3, 1-14.
• ZIEGLER, B. 1965. Boreale Einflusse in Oberjura Westeuropas? - Geol. Rdsch., 54, 1, 250-261.
• ZITTEL, K. A. 1873. Die Gastropoden der Stramberger Schitchen. - Paleontographica., Suppl. 2, 210-262.