Evolution of the Jurassic and Cretaceous smooth-walled Lenticulina (Foraminiferida) of Poland

• Autorzy: Jendryka-Fuglewicz B.

Warianty tytułu

PL

Ewoluja gładkościennych Lentikulin (Foraminiferida) w jurze i kredzie Polski

RU

Ehvljucija gdadkostennykh lentikulin (Foraminiferida) iz jury i mela Polyshi

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Three developmental phases of the Lenticulina have been distinguished, including (1) Lias, (2) Dogger - Lower Cretaceous and (3) Upper Cretaceous. The phylogenetic changes in the Lenticulina led to a decrease in the number of chambers in the outer whorl with a simultaneous increase in test size, in the degree of involution, and in the diameter of umbilical areas, as well as with a progressive development of the Robulus slit in aperture. The decrease in the number of chambers in outer whorl occurs in independent ways, by: 1 - a decrease, in the geological time, of the number of chambers forming the test and 2 - a decrease in the number of chambers in outer whorl, with a simultaneous increase in the total number of chambers, in the length of spiral and number of whorls. Thirty-one species have been studied and morphotypes distinguished in polymorphic species. Simple statistical methods and microstructural studies were applied. The stratigraphic range of the following, so far confused, species: Lenticulina gottingensis (Bornemann), L. muensteri (Roemer) and L. rotulata Lamarck was established.

PL

Przeprowadzono szczegółową analizę zespołów gładkościennych lentikulin jurajskich i kredowych w oparciu o materiały z 20 wierceń na Niżu Polskim i z odsłonięć górnej kredy nadwiślańskiej (Tekst-fig. 1). Opisano 31 gatunków stosując dla gatunków polimorficznych analizę morfotypową (cf. Sylvester-Bradley, 1958). Dla długowiecznego gatunku L. muensteri (Roemer) wyróżniono 8 morfotypów, dla L.uhligi (Wiśniowski) dwa morfotypy i dwa morfotypy dla L. nodosa (Reuss). Dzięki zastosowaniu prostych metod statystycznych i badaniom mikrostrukturalnym wyodrębniono od siebie i ustalono zasięg stratygraficzny następujących, do tej pory mieszanych ze sobą gatunków: L. gottingensis (Bornemann), L. muensteri (Roemer) i L. rotulata Lamarck. Zestawienie opracowanych gatunków w profilu pokazuje wyraźnie zmiany składu zespołów w zależności od epok geologicznych. Dzięki procesom mikroewolucji gład-kościenne lentikuliny mogą być wykorzystane również dla stratygrafii. Badania szlifów cienkich potwierdziły występowanie u lentikulin trzech głównych typów mikrostruktury ścianki: niewarstwowego, dachówkowego i wielowarstwowego. Zdecydowanie dominującym jest typ dachówkowy. Częstsze występowanie typu niewarstwowanego w zespołach geologicznie starszych, a typu wielowarstwowego w zespołach młodszych przemawia za występowaniem tendencji do wzmocnienia skorupki przez powlekanie warstewką kalcytową całej starszej części skorupki podczas narastania kolejnych komór. Zjawisko to nie ma ogólniejszego charakteru, gdyż u gatunków Lenticulina, pojawiających się po raz pierwszy w kredzie górnej liczne odznaczają się niewielkim stopniem dachówkowego nawarstwiania. Ścianka tych lentikulin jest cienka, a odporność na zniszczenie zapewnia skorupce większa ilość niskich, ciasno skręconych zwojów. Mikrostruktura ścianki wespół z elementami budowy wewnętrznej danego gatunku, obserwowanymi w szlifie, stanowi użyteczną cechę dla identyfikacji gatunków. W oparciu o wyniki badań morfologicznych, mikrostrukturalnych i statystycznych wykonano charakterystykę różnowiekowych populacji lentikulin, w powiązaniu z charakterem facjalnych osadów, oraz analizę zachowania się w czasie geologicznym poszczególnych cech. Stwierdzono, że rozwój filogenetyczny tych otwornic nie przebiega wg jednego schematu. Ogólnie biorąc, ewolucja lentikulin szła w kierunku zmniejszania się liczby komór w zwoju zewnętrznym przy zwiększaniu rozmiarów ogólnych. Zakres zmienności populacji zawężał się. W młodszych geologicznie zespołach pojawiają się formy o wielkich dyskach pępkowych, o silnym wygięciu szwów do tyłu, o bardzo niskich zwojach i z intensywnie wykształconą szczeliną „robulusową”. Zmniejszanie się liczby komór w zwoju zewnętrznym postępowało niezależnymi drogami: 1. przez zmniejszanie się w czasie geologicznym liczby komór w skorupce; 2. przez zmniejszanie się liczby komór w zwoju zewnętrznym przy zwiększaniu się sumarycznej liczby komór, zwiększaniu się długości spirali i ilości skrętów. Wyróżniono 3 fazy rozwojowe lentikulin, które obejmują następujące odcinki czasu: lias, dogger-kredę dolną i kredę górną. W liasie polskim lentikuliny są mało urozmaicone gatunkowo i nieliczne. Gatunkiem dominującym jest L. gottingensis (Bornemann). Okres dogger-kreda dolna charakteryzuje się wielkim rozkwitem lentikulin. Zespoły składają się z dużej liczby gatunków i osobników, z dużym udziałem długowiecznego gatunku L. muensteri (Roemer). Powyżej w profilu silnie zaznacza się tendencja do zwiększania skorupek, co nadaje zespołom górnokredowych lentikulin odrębność. Gatunkiem dominującym jest L. rotulata Lamarck. Liczne gatunki górno-kredowe mają rozprzestrzenienie kosmopolityczne. Powiązanie mikrofauny górnokredowej z trzeciorzędową jest wyraźniejsze aniżeli górnokredowej z dolnokredową. Od kredy górnej maleje udział lentikulin, gdyż są one permanentnie wypierane przez coraz bujniej rozwijające się gatunki trochospiralne.

RU

Проведено детальное изучение гладкостенных юрских и меловых лентикулин по материалам из 20 буровых скважин, пройденных на площади Польской низменности, и обнажений верхнего мела вдоль р. Вислы. Описание охватывает 31 видов. К полиморфным видам применялся морфотипный анализ (cf Sylvester -Bradley, 1958). Определено восемь морфотипов долгоживущего вида L. muensteri (Roemer) и по два морфотипа видов L. uhligi (Wiśniowski) и L. nodosa (Reuss). Благодаря применению простых статистических методов и микроструктурных анализов удалось разделить смешиваемые до сих пор виды L. gottingensis (Воrnemann), L. muensteri (Roemer) и L. rotulata Lamarck, а также определить интервалы их стратиграфического распространения. Распределение изученных видов в разрезе показывает изменение состава сообществ по геологическим эпохам. Благодаря признакам микроэволюции гладкостенные лентикулины могут использоваться и в стратиграфии. Наблюдения шлифов подтвердили наличие у лентикулин трех основных типов микроструктуры стенок: неслоистого, черепитчатого и многослойного. Решительно преобладает черепитчатый тип стенки. Неслоистый тип чаще наблюдается в геологически более древних сообществах, а многослойный - в младших, что является признаком укрепления раковины, совершающегося путем покрытия кальцитовой оболочкой старшей части раковины при наращивании последовательных камер. Это явление не имеет общего характера, так как многие виды Lenticulina, появляющиеся впервые в верхнемеловых отложениях, лишь в небольшой степени проявляют черепитчатое наслоение. Эти лентикулины обладают тонкой стенкой, а их прочность достигается благодаря наличию большого числа низких, туго свернутых оборотов. Микроструктура стенки и элементы внутреннего строения данного вида, которые можно наблюдать в шлифе, составляют надежные признаки определения видов. На основании морфологических, микроструктурных и статистических анализов составлена характеристика разновозрастных совокупностей лентикулин в увязке с фациальным составом осадков, а также изучена эволюция отдельных признаков во времени. Констатировано, что филогенетическое развитие этих фораминифер не подчинялось единой схеме. В общих чертах, эволюция лентикулин шла в направлении сокращения количества камер внешнего оборота с одновременным увеличением общих размеров. Интервал варьирования совокупностей сокращался. В геологически младших сообществах представлены формы с крупными пупочными дисками, со швами, сильно вытянутыми назад, с очень низкими оборотами и сильно развитой „робулюсовой” щелью. Сокращение количества камер происходило по-разному: 1) путем уменьшения количества камер в раковине в течение определенного геологического времени, 2) путем уменьшения количества камер во внешнем обороте при увеличении общего количества камер, увеличении длины спирали и количества оборотов. Выявлены три фазы развития лентикулин, соответствующие следующим интервалам времени: лейас, доггер - нижний мел, верхний мел. В лейасе Польши лентикулины немногочисленны и мало дифференцированы в видовом отношении. Преобладает вид L. gottingensis (Bornemann). Интервал доггер - нижний мел характеризуется обильным расцветом лентикулин. Сообщества включают большое число видов и особей, в большом количестве представлен долгоживущий вид L. muensteri (Roemer). Выше по разрезу постепенно появляются сообщества лентикулин с крупными раковинами, что составляет отличительный признак верхнемеловых сообществ. Здесь преобладает вид L. rotulata Lamarck. Многие верхнемеловые виды характеризуются космополитическим распространением. Верхнемеловая микрофауна проявляет большее сходство с третичной микрофауной чем с нижнемеловой. С верхнего мела отмечается сокращение количества лентикулин, так как они последовательно замещаются все более обильно появляющимися трохоспиральными видами.

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1975
• Tom: 20
• Numer: 2
• Opis fizyczny: p.99-197,fig.,ref.

Twórcy

autor

Jendryka-Fuglewicz B.

• Department of Paleozoology, Polish Academy of Sciences, Al.Zwirki i Wigury 93 02-089 Warsaw, Poland

Bibliografia

• ADAMS, G. C. 1957. A study of the morphology and variation of some Upper Lias foraminifera. - Micropaleont, 3, 3, 205-226, New York.
• AGALAROVA, D. A. 1959. Nekotorye lagenidy iz chalčanskoj svity (barrem) sistemy Dibrara. - Trudy Az. NII, Vopr. Geol. Geoch., 8, 181-196, Baku.
• BARBIERI, F. 1964. Micropaleontologia del Lias e Dogger del pozzo Ragusa 1 (Sicilia).- Riv. Ital. Paleont., 70, 4, 709-830, Milano.
• BARNARD, T. 1950. Foraminifera from the Lower Lias of the Dorset Coast. - Quart. J. Geol. Soc., 105, 3, 347-391, London.
• - 1951. Foraminifera from the Upper Lias of Byfield, Northamptonshire. - Ibidem, 106, 1, 1-36.
• - 1952. Foraminifera from the Upper Oxford Clay (Jurassic) of Warboys, Huntingdonshire.- Proc. Geol. Assoc., 63, 4, 336-350, Colchester.
• - 1953. Foraminifera from the Upper Oxford Clay (Jurassic) of Red Cliff Point, near Weymouth, England. - Ibidem, 64, 3, 183-197.
• - 1960. Some species of Lenticulina and associated genera from the Lias of England. - Micropaleont., 6, 1, 41-47, New York.
• BARTENSTEIN, H. 1948. Entwicklung der Gattung Lenticulina (L.) Lamarck 1804 mit ihren Unter-Gattungen. - Senckenbergiana, 29, 1/6, 41-65, Frankfurt a.M.
• - 1952a. Taxonomische Revision und Nomenklatur zur Franz E. Hecht “Standard - Gliederung der Nordwestdeutschen Unterkreide nach Foraminiferen (1938).- Teil I: Hauterive, Ibidem, 33, 1/3, 173-183.
• - 1952b. Taxonomische Revision und Nomenklatur zu Franz E. Hecht “Standard - Gliederung der Nordwestdeutschen Unterkreide nach Foraminiferen (1938). - Teil 2: Barreme, Ibidem, 33, 4/6, 297-312.
• - 1954. Revision von Berthelins Memoire 1880 über die Alb Foraminiferen von Montcley. - Senck. Leth., 35, 1/2, 37-50, Frankfurt a.M.
• - 1956. Zur Mikrofauna des englischen Hauterive. - Ibidem, 37, 5/6, 509-533.
• - 1962a. Taxonomische Revision und Nomenklatur zu Franz E. Hecht “Standard - Gliederung der Nordwestdeutschen Unterkreide nach Foraminiferen (1938).- Teil 3: Apt, Ibidem, 43, 2, 125-134.
• - 1962b. Neue Foraminiferen aus Unterkreide und Oberkeuper NW-Deutschlands und der Schweiz. - Ibidem, 43, 2, 135-150.
• - 1974. Lenticulina (Lenticulina) nodosa (Reuss 1863) and its subspecies-worldwide index foraminifera in the Lower Cretaceous. - Ecl. Geol. Helv., 67, 3, 539-562, Basle.
• - BETTENSTAEDT, F. & BOLLI, H. 1957. Die Foraminiferen der Unterkreide von Trinidad, B. W. I. - Ibidem, 50, 1, 1-67.
• - & - & KOVATCHEVA, T. 1971. Foraminiferen des bulgarischen Barrême, ein Beitrag Zur Weltweiten Unterkreide-Stratigraphie. - N. Jb. Geol. Paläont., 139, 2, 125-162, Stuttgart.
• - & BRAND, E. 1937. Mikropaläontologische Untersuchungen zur Stratigraphie des nordwestdeutschen Lias und Doggers. - Abh. Senek. Natur. Ges., 439, 5-224, Frankfurt a.M.
• - & -1951. Mikropaleontologische Untersuchungen zur Stratigraphie des nordwestdeutschen Valendis. - Abh. Senek. Natur. Ges. 485, 239-336, Frankfurt a.M.
• - & KAEVER, M. 1973. Die Unterkreide von Helgoland und ihre mikropaläontologische Gliederung. - Senek. Lethaea, 54, 2/4, 207-264, Frankfurt a.M.
• BEISSEL, I. 1891. Die Foraminiferen der Aachener Kreide. - Abh. k. preuss. geol. L-A., N. F., 3, 1-78, Berlin.
• BERTHELIN, M. 1880. Mémoire sur les Foraminifères fossiles de l’étage Albien de Montcley. - Mém. Soc. Géol. France, ser. 3, 1, 1-84, Paris.
• BIELECKA, W. 1954. Badania nad mikrofauną górnego malmu. - Biul. IG, 87, 21- 28, Warszawa.
• - 1956. Badania mikrofauny dolnego malmu w okolicy Trzebini. - Ibidem, 102, 59-70.
• - 1960. Stratygrafia mikropaleontologiczna dolnego malmu okolic Chrzanowa. - Prace IG, 31, 7-98, Warszawa.
• -1969. Some stratigraphically important Kuiavian and Bathonian Foraminifera of Polish Lowlands. - Roczn. PTG, 39, 1-3, 515-531, Kraków.
• - & KUZNETZOVA, K. J. 1969. Formaminifery i paleogeografija kimeridžskogo veka Vostočnoj Evropy (Polša i Evropejskaja čast SSSR) - Vopr. Mikropal., 12, 58-79, Moskva.
• - & POŻARYSKI, W. 1954. Stratygrafia mikropaleontologiczna górnego malmu w Polsce środkowej.- Prace IG, 12, 5-77, Warszawa.
• - & STYK, O. 1964. Stratygrafia mikropaleontologiczna jury górnej w wierceniach Kcynia I, II, IV. - Biul. IG, 175, 9, 129-140, Warszawa.
• - & - O. 1967. The Callovian and Oxfordian in the vicinity of Ogrodzieniec. - Ibidem, 211, part 1, 128-146.
• BIZON, G. 1960. Révision de quelques espèces-types de Foraminifères du Lias du Bassin Parisien de la collection Terquem. - Rev. Micropal., 3, 1, 3-18, Paris.
• BLANK, M. I. 1961. Opisanie novych vidov foraminifer iz srednejurskich otlozenij severo-zapadnoj okrainy Doneckogo Krjaža i vostočnoj časti Dneprovsko-Doneckoj vpadiny. - Trudy VNIGNI, 29, 207-221, Leningrad.
• BŁASZYK, J. 1959. O otwornicach bononu środkowego z Brzostówki koło Tomaszowa Mazowieckiego. - Kwart. Geol., 3, 3, 713-719, Warszawa.
• BOLTOVSKOY, E. 1954. Beobachtungen über den Einfluss der Ernährung auf die Foraminiferenschalen. - Paläont. Ztschr., 28, 3/4, 204-207, Stuttgart.
• BOWEN, R. N. C. 1957. Aperture in Foraminifera. - Contr. Cush. Found. Foram. Res., 8, 2, Washington.
• BRAND, E. 1949. Neue Ergebnisse zur mikropaläontologischen Gliederung des nordwestdeutschen Dogger und Valendis. In: Erdöl und Tektonik in Nordwestdeutschland, 335-348, Hannover-Celle.
• BROTZEN, F. 1936. Foraminiferen aus dem Schwedischen, untersten Senon von Eriksdal in Schonen. - Sver. Geol. Unders. ser. C, 396, 5-206, Stockholm.
• - 1963. Evolutionary trends in certain calcareous Foraminifera on the Palaeozoic- Mesozoic Boundary. In: Evolutionary Trends in Foraminifera. 66-78, Amsterdam-London-New York.
• BROUVER, J. 1969. Foraminiferal assemblages from the Lias of North-Western Europe.- Verh. Kon. Ned. Acad. Wet. Afd. Nat., 25, 4, 1-64, Amsterdam.
• BRÜCKMANN, R. 1904. Die Foraminiferen des litauisch-kurischen Jura. - Schrift. Phys. Ökon. Ges., 45, 1-36, Königsberg.
• BYKOVA, E. V. 1948. O značenii iskopaemych foraminifer dlja stratigrafii jurskich otloženij Rajona Samarskoj Luki. - Trudy VINIGRI, n.s., 31, Mikrof. Neft. Mest. SSSR, sb. I, 83-108, Moskva.
• CHABAROVA, T. N. 1959. Foraminifery jurskich otloženij Saratovskoj oblasti. Stratigrafija i fauna jurskich i melovych otloženij Saratovskogo Povolžija. - Trudy VNIGRI, 137, 463-501, Leningrad.
• CHAPMAN, F. 1896. The Foraminifera of the Gault of Folkstone.-J. Roy. Microscop. Soc. Ser. C, 8, 1-14, London.
• CIEŚLIŃSKI, S. et al. 1969. Tablica litologiczno-stratygraficzna Polski. - Kwart. Geol., 13, 2, 268-274, Warszawa.
• CIFELLI, R. 1959. Bathonian Foraminifera of England. - Bull. Mus. Compar. Zool., Harvard Coll., 121, 7, 263-368, Cambridge.
• - 1960. Variation of English Bathonian Lagenidae and its phylogenetic significance. - J. Pal., 34, 3, 556-569, Menasha.
• CORDEY, W. G. 1962. Foraminifera from the Oxford Clay of Staffin Bay, Isle of Skye, Scotland. - Senek. Leth., 43, 5, 375-409, Frankfurt a.M.
• CRESPIN, I. 1938. Upper Cretaceous Foraminifera from the Northwest Basin of West Australia.-J. Paleont., 12, 391-395, Menasha.
• CUSHMAN, J. A. 1927 (reprint 1936). Notes on the collection of Defrance. - Contr. Cush. Lab. For. Res., 3, 3, 141-145, Sharon.
• - 1927 (reprint 1936). The work of Fichtel and Moll and of Montfort. - Ibidem, 3, 4, 168-171.
• - 1931a. A preliminary report on the Foraminifera of Tennesse. - Bull. State Tenn., Div. Geol., 41, 1-112, Nashville.
• - 1931b. Foraminifera of Saratoga Chalk. - J. Paleont., 5, 4, 297-315, Menasha.
• - 1932. The Foraminifera of the Annona Chalk. - Ibidem, 6, 4, 330-345.
• - 1946. Upper Cretaceous Foraminifera of the Gulf Coastal Region of the United States and adjacent areas. - U. S. Geol. Surv., Prof. Paper, 206, 1-241, Washington.
• DAILEY D. H. 1973. Early Cretaceous foraminifer from the Budden Canyon Formation, northwestern Sacramento valley, California. - Univ. Calif. Public. Geol. Sci., 106, 1-111, Berkeley and Los Angeles.
• DAJN, L. G. 1934. Foraminifery verchne-jurskich i melovych otloženij mestoroždenija Džaksy-Baj Temirskogo Rajona. - Trudy NGRI, ser. A, 43, 3-62, Leningrad-Moskva-Novosibirsk.
• - 1943. Materiały k stratigrafii jurskich otloženij Saratovskoj oblasti. - Trudy VNIGRI, n.s., 31, Mikrofauna Neft. Mest. SSSR, sb. 1, 49-82, Moskva.
• - et al. 1958. Novye rody i vidy foraminifer. - Trudy VNIGRI, 115, Mikrofauna SSSR, 9, 7-81, Leningrad.
• - & KUZNECOVA K. J. 1971. Zonalnoe rasčlenenie stratotipičeskogo razreza volžskogo jarusa po foraminiferam. - Vopr. Mikropal., 14, 103-124, Moskva.
• DAM, A., ten. 1948. Foraminifera from the Middle Neocomian of the Netherlands. - J. Paleont., 22, 2, 175-192, Menasha.
• - 1950. Les Foraminifères de l’Albian des Pays Bas. - Mém. Soc. Géol. France, n.s., 29, 63, 1-66, Paris.
• DIENI, I. & MASSARI F. 1966. I foraminiferi del Valanginiano Superiore di Orosei (Sardegna). - Palaeont. Ital., n.s. 31, 61, 75-186, Pisa.
• EGGER, J. 1899. Foraminiferen und Ostracoden aus den Kreidemergeln der Oberbayerischen Alpen. - Abh. k. Akad. Wiss., 2 Cl., 21, 1, 1-230, München.
• EICHENBERG, W. 1933. Die Erforschung der Mikroorganismen, insbesondere der Foraminiferen der Norddeutschen Erdölfelder. Teil I, 3 Folge - Foraminiferen aus dem Hauterive von Wenden am Mittellandkanal. - Jbericht. Nieders. Geol. Mer., 26, 150-196, Hannover.
• - 1935. 4 Folge-Foraminiferen aus dem Apt von Wenden am Mittellandkanal. - Ibidem, 27, 1-40.
• ELLIS F. B. & MESSINA, R. A. 1940-1957. Catalogue of Foraminifera. - Amer. Mus. Nat. Hist., New York.
• ESPITALIE, J. & SIGAL, J. 1963. Contribution à l’étude des Foraminifères (Micropaléont. - Microstratigr.) du Jurassique supérieur et du Néocomien du Bassin de Majunga (Madagascar). - Ann. Geol. Madagascar, 32, 1-100, Tananarive.
• FARINACCI, A. 1965. I Foraminiferi di un livello marnoso nei calcari diasprigni del Malm (Monti Martani, Umbria). - Geol. Romana, 4, 229-258, Roma.
• FRANKE, A. 1925. Die Foraminiferen der pommerschen Kreide. - Abh. geol.-paleont. Inst. Univ. Greifswald, 6, 1-96, Greifswald.
• - 1928. Die Foraminiferen der Oberen Kreide Nord- und Mitteldeutschlands.- Abh. preuss, geol. L-A, N. F., 111, 1-207, Berlin.
• - 1936. Die Foraminiferen des deutschen Lias. - Ibidem, 168, 3-138.
• FRIZZELL, D. L. 1954. Handbook of Cretaceous Foraminifera of Texas. - Univ. Texas, Bur. Ekon. Geol., Rep. Invest., 22, 1-232.
• FURSENKO, V. & POLENOVA, E. N. 1950. Foraminifery nižnego volžskogo jarusa Embenskoj oblasti (rajon Inderskogo ozera). - Trudy VNIGRI, n.s., 49, Geol. Emb. Obl., 4-92, Leningrad-Moskva.
• - & GILEWICH, P. W. 1965. O transgressivnoj izmenčivosti foraminifer iz gruppy Lenticulina kasanzevi. - Izv. Vys. Uceb. Zav., Geol. Razv., 1, 45-54. Moskva.
• GARBOWSKA, J. 1970. Zespoły otwornicowe najwyższego oksfordu i dolnego kimerydu Wyżyny Wieluńskiej i ich znaczenie stratygraficzne.- Acta Geol. Pol., 20, 1, 33-85, Warszawa.
• GAWOR-BIEDOWA E. 1960. Współzależność między mikrofauną a facją w kredzie węglanowej otworu Pagórki. - Kwart. Geol., 4, 2, 449-458, Warszawa.
• - & WTTWICKA, E. 1960. Stratygrafia mikropaleontologiczna górnego albu i górnej kredy w Polsce, bez Karpat. - Ibidem, 4, 4, 974-988.
• GERKE A. A. 1955. O nekotorych važnych osobennostjach vnutrennogo stroenija Ljagenid i novych predstaviteljach etogo semejstva.- Dokl. Koord. Kom. po Probl. Mikropal. 15-18 maja 1956 g. otredaktirovannaja stenogramma, 1-19.
• - 1957. O nekotorych važných osobennostjach vnutrennogo stroenija foraminifer iz semejstva ljagenid po materialam iz permskich, triasowych i lejasovych otloženij Sovetskoj Arktiki.-Sb. statej po paleont. i biostrat., Nauč.-Issled. Inst. Geol. Arktiki, 4, 2-26, Moskva.
• GLAESSNER, F. M. 1945. Principles of Micropaleontology. 126-134, Melbourne- London.
• GORBATCHIK, T. N. & SCHOKHINA, B. A. 1960. Atlas nižnemelovoj fauny severnogo Kavkaza i Kryma. Foraminifery. - Trudy VNIIgaz, 1-125, Moskva.
• GORDON, W. A. 1962. Some Foraminifera from the Amphill Clay, Upper Jurassic of Cambridgeshire. - Palaeontology, 4, 4, 520-537, London.
• - 1965. Foraminifera from the Corallian Beds, Upper Jurassic of Dorset, England. - J. Palaeont., 39, 5, 828-863, Menasha.
• - 1966. Variation and its significance in classification of some English Middle and Upper Jurassic nodosariid foraminifera. - Micropaleont., 12, 3, 325-333, New York.
• - 1967. Foraminifera from the Callovian (Middle Jurassic) of Brora, Scotland. - Ibidem, 13, 4, 445-464.
• GROISS, J. Th. 1963. Geologische und mikropäläontologische Untersuchungen im Juragebiet westlich von Neuburg an der Donau. - Erl. Geol. Abh-, 43, 3-53, Erlangen.
• - 1967. Foraminiferen - Faunen aus den Neuburger Bankkalken (Mittel-Titon).- Ibidem, 66, 3-74.
• GUTER R. F. & OWCZYŃSKI B. W. 1967. Matematyczne opracowanie wyników doświadczeń. Warszawa.
• GUYADER, J. 1968. Le Jurassique supérieur de la baie de la Seine. Étude stratigraphique et micropaléontologique. - Thèses Fac. des Sci. Univ. de Paris, 1-269, Paris.
• HAGN, H. 1954. Die Foraminiferen des Pinswanger Schichten (Unteres Obercampan). Ein Beitrag zur Mikropaläontologie der Helvetischen Oberkeide Südbayerns. - Palaeontographica, 104, A, 1-119, Stuttgart.
• HANZLIKOVÁ, E. 1965. The Foraminifera of the Klentnice beds (Malm). - Sbor. Geol. Ved, paleont. P., 5, 39-106, Praha.
• - 1969. The Foraminifera of the Frydek Formation (Senonian). - Sbor. Ustr. ustr. geol., P., 11, 7-84, Praha.
• - 1972. Carpathian Upper Cretaceous Foraminiferida of Moravia. - Rozpr. Ustr. ust. geol., 39, 5-60, Praha.
• HAUESLER, R. 1890. Monographie der Foraminiferen - Fauna der Schweizerischen Transversarius-Zone. - Abh. Schweiz. Paläoent. Ges., 17, 1-134 Zürich.
• HECHT, F. E. 1938. Standard-Gliederung der Nordwestdeutschen Unterkreide nach Foraminiferen. - Abh. Senek. Natur. Ges., 443, 1-42, Frankfurt a.M.
• HOFFMANN, K. & MARTIN, G. 1960. Die Zone des Dactylioceras tenuicostatum (Toarcien, Lias) in NW und SW-Deutschland. - Paläont. Ztschr., 34, 2, 103-149, Stuttgart.
• HOFKER, J. 1949. On Foraminifera from the Upper Senonian of South Limburg (Maestrichtian). - Inst. Roy. Sci. Nat. Belg. Mém., 112, 1-69, Bruxelles.
• - 1957. Foraminiferen der Oberkreide von Nordwestdeutschland und Holland. - Beih. Geol. Jb., 27, 7-449, Hannover.
• - 1966. Maestrichtian, Danian and Paleocene Foraminifera. - Palaeontographica, Suppl., 10, 1-375, Stuttgart.
• HOFMAN, E. A. 1967. Foraminifery jury severnogo Kavkaza. 1-148, Moskva.
• HUSS F. 1962. Udzial bentosu i planktonu otwornicowego w osadach górnej krédy pólnocno-zachodniej Polski. - Acta Geol. Pol., 12, 1, 113-148, Warszawa.
• ISSLER, A. 1908/9. Beiträge zur Stratigraphie und Microfauna des Lias in Schwaben. - Paläeontographica, 55, 1-104, Stuttgart.
• IVANOVA, E. F. 1970. Novye vidy foraminifer iz otloženij volžskogo i berriasskogo jarusov severa Sibiri. - Obšč. Vopr. Izuč. Mikrof. Sibiri. Dalnego Vostoka i drugich rajonov. - Trudy Inst. Geol. Geof., Sibirskoje Otdelenie, 71, 89-113, Moskva.
• JENDRYKA, B. 1968. On abnormal morphology of the genus Lenticulina Lamarck, 1804 (Foraminiferida). - Acta Palaeont. Pol., 13, 4, 631-648, Warszawa.
• JOHANNSEN, A. 1952. Schliffe durch Cristellarien aus Oberkreide und Tertiär.- Paläont. Ztschr., 25, 3/4, 181-192, Stuttgart.
• JONES, T. R. & PARKER, W. K. 1860. On some fossil Foraminiferida from Chellaston near Derby. - Quart. J. Geol. Soc., 16, 1, 452-458, London.
• KAPTARENKO-CHERNOUSOVA, O. K. 1961. Lentikulinini jurskich vidkladiv Dnieprovsko-Doneckoj Zapadini ta okrain Donbasu. - Trudy Inst. Geol. Nauk, ser. stratigrafii i paleont., 36, 3-102, Kiiv.
• - 1967. Foraminiferi niżnokrejdovich vidkladiv Dniprovsko-Doneckoi zapadini. - Nauk. Dum., 5-126, Kiiv.
• KARRER, F. 1870. Ueber ein neues Vorkommen von oberer Kreideformation in Leitzershorf bei Stockerau und deren Foraminiferenfauna. - Jb. K. K. geol. Reichsanst., 20, 2, 157-184, Wien.
• KLÄHN, H. 1921. Die Foraminiferengeschlechter Rhabdogonium, Frondicularia und Cristellaria der elsässischen und badischen Juraschichten. - Habilitation schrift, 4-72, Freiburg.
• KOPIK, J. 1956. Stratygrafia i mikrofauna jury w głębokim wierceniu “Borucice” koło Łęczycy. - Biul. IG, 102, 31-45, Warszawa.
• - 1960. Mikropaleontologiczna charakterystyka liasu i doggeru Polski. - Kwart. Geol., 4, 4, 921-934, Warszawa.
• - 1964. Stratygrafia dolnej jury na podstawie fauny z wiercenia Mechowo I.G.I. - Biul. Inst. Geol. 189, 12, 43-56, Warszawa.
• - 1969. On some representatives of the family Nodosaridae (Foraminiferida) from the Middle Jurassic of Poland. - Roczn. PTG, 39, 1-3, 533-552, Kraków.
• - 1967. The Middle and Upper Jurassic of the Częstochowa-Zawiercie Sedimentary Basin (the Cracow-Częstochowa Jura). - Biul. I. G., 211, 5, 93-128, Warszawa.
• KOTAŃSKI Z. & ZNOSKO J. 1967. Uchwała Jurajskiego Kollokwium w Polsce, Warszawa, czerwiec, 1964 (Resolution of the Ist Jurassic Colloquium in Poland, Warsaw, June, 1964). - Biul. I. G., 203, 229-237, Warszawa.
• KRASHENINNIKOV, V. A. 1956. Mikrostruktura stenki nekotorych kajnozojskich foraminifer i metodika ee izučenija v poljarizovannom cvete. - Vopr. Mikropal., 1, 37-48, Moskva.
• KUZNETZOVA, K. I. 1960a. Taksonomičeskoe značenie nekotorych morfologičeskich priznakov jurskich lentikulin. - Vopr. Mikropal. 4, 89-103, Moskva.
• - 1960b. Ob anomalnych rakovinách ljagenid iz verchne jurskich otloženij Povolžja. - Ibidem 4, 102-104.
• - 1961. Stroenie stenki nekotorych mezo-kajnozojskich ljagenid. - Ibidem, 5, 135-141.
• KÜBLER, J. & ZWINGLI, H. 1870. Die Foraminiferen des Schweiz. Jura. 1-47, Winterthur.
• LISZKA, S. 1955. Otwornice niższego senonu okolic Krakowa. - Roczn. PTG, 23 (1953), 165-190, Kraków.
• LOEBLICH, A. R. & TAPPAN, H. 1964. Sarcodina, chiefly “Thecamoebians” and Foraminiferida. In: R. C. Moore (ed), Treatise on Invertebrate Paleontology, Part C, Protista, 2, 2, C. 511-C 525, New York.
• LUTZE, G. F. 1960. Zur Stratigraphie und Paläontologie des Callovien und Oxfordien in Nordwestdeutschland. - Geol. Jb., 77, 391-532, Hannover.
• MACFADYEN, W. A. 1941. Foraminifera from Green Ammonite Beds, Lower Lias of Dorset. - Phil. Trans. Roy. Soc. B., 231, 576, 1-7 London.
• MANTOVANI UGUZZONI, M. P. & PIRINI RADRIZZANI, C. 1967. I Foraminiferi delle Marne a Fuccidi. - Riv. Ital. Paleont., 73, 4, 1181-1256, Milano.
• MARIE, P. 1941. Les Foraminifères de la craie à Belemnitella mucronata du Bassin de Paris. - Mém. Mus. Hist. Nat., N. S., 12, 1-296, Paris.
• MAYR, E., LINSLEY, E. C. & USINGER, R. L. 1953. Methods and principles of systematic zoology. 3-328, New York.
• MICHAEL, E. 1967. Die Mikrofauna des NW-Deutschen Barrême. - Palaeontographica, Suppl., 12, 1-176, Stuttgart.
• MICHAILOVA-JOVČEVA, P. & TRIFONOVA, E. 1967. Mikrofaunistični danni za stratigrafijata na gornata jura, beriasa i valanža w sondáži ot severoiztoéna B’lgarija. - Spisanie B’lgar. Geol. Druž., 28, 2, 153-174, Sofija.
• MITJANINA, I. W. 1955. O foraminiferach jurskich otloženij jugovostoka Belorussii i ich stratigrafičeskom značenii. - Paleont. i stratigr. BSSR, 1, 108-159, Mińsk.
• - 1963. Foraminifery verchnego oksforda Belorussi. - Ibidem, 4, 122-189.
• MJATLIUK, E. V. 1939. Foraminifery verchnejurskich i nižnemelovych otloženij srednego Povolžja i obščego Syrta. - Trudy NGRI, ser. A, 120, 2-68, Moskva.
• - 1961. Opisanie novych vidov foraminifer verchnejurskich i nižnemelovych otloženij Ruskoj platformy. - Trudy VNIGRI, 39, 142-157, Leningrad.
• MOULLADE, M. 1960. Sur quelques Foraminifères du Crétacé Inférieur des Baronnies (Drome). - Rev. Micropal. 3, 2, 131-142, Paris.
• - 1966. Étude stratigraphique et micropaléontologique du Crétacé Inférieur de la “Fosce Vocontienne”. - Doc. Lab. Géol. Sci. Lyon, 15, 1-369, Lyon.
• MYERS, E. H. 1943. Life activities of Foraminifera in relation to marine ecology. - Proc. Amer. Phil. Soc., 86, 3, 439-458, Philadelphia.
• NEAGU, T. 1965. Albian foraminifera of the Rumanian Plain. - Micropaleont, 11, 1, 1-38, New York.
• - 1970. Micropaleontological and stratigraphical study of the Upper Cretaceous deposits between the upper valleys of the Buzau and Riul Negru rivers (Eastern Carpathians). - Mém. IG., 12, 7-100, Bucarest
• - 1972. The Eo-Cretaceous foraminiferal fauna from the area between the Ialomitza and Prahova valleys (Eastern Carpathians) - Rev. Espan. Micropal., 4, 2, 181-224, Madrid.
• NORLING, E. 1968. On liassic Nodosariid Foraminifera and their wall structures.- Sver. Geol. Unders., C 623, 61, 8, 5-75, Stockholm.
• - 1972. Jurassic stratigraphy and foraminifera of Western Scania, Southern Sweden. - Ibidem, Ca 47, 3-120.
• NØRVANG, A. 1957. The Foraminifera of the Lias series in Jutland, Denmark.- Medd. Dansk. Geol. For. Bull. Geol. Soc. Denmark, 13, 5, 279-448, København.
• NOTH, R. 1951. Foraminiferen aus Unter - und Oberkreide des Östereichischen Anteils an Flysch, Helvetikum und Vorlandvorkommen. - Jb. Geol. Bundesanstalt, Sonderb., 3, 1-91, Wien.
• OESTERLE, H. 1968. Foraminiferen der Typlokalität der Birmenstorfer-Schichten, unterer Malm (Teilrevision der Arbeiten von J. Kübler und H. Zwingli 1866- 1870 und von R. Hauesler 1881-1893). - Ecl. Geol. Helv., 61/2, 695-792, Basel.
• ORBIGNY, A. d’. 1840. Mémoire sur les Foraminifères de la craie blanche du bassin de Paris. - Mém. Soc. Géol. France, 4, 1, 1-51 Paris.
• PAALZOW, R. 1917. Beiträge zur Kenntnis der Foraminiferenfauna der Schwammergel des Unteren Weissen Jura in Süddeutschland. - Abh. Nat. Ges. Nürnberg, 19, 203-248, Nürnberg.
• - 1922. Die Foraminiferen der Parkinsoni-Mergel von Heidenheim am Hahnenkamm.- Ibidem, 22, 1, 3-35.
• - 1932. Die Foraminiferen aus den Transversarius-Schichten und Impressa-Tonen der nordöstlichen Schwäbischen Alp. - Jh. V. vaterl. Naturkd., 88, 81-142, Württenberg.
• PAYARD, J. M. 1947. La faune de Foraminifères du Lias supérieur du Détroit Poitevin. - Thèses Fac. Sci. Univ. Paris, 9-255, Poitiers.
• PAZDROWA, O. 1960. Charakterystyka mikropaleontologiczna wezulu i batonu Niżu Polskiego. - Kwart. Geol., 4, 4, 936-946, Warszawa.
• - 1967. The Middle and Upper Jurassic of the Częstochowa-Zawiercie sedimentary Basin (the Cracow-Częstochowa Jura). The Bathonian microfauna from the vicinity of Ogrodzieniec. - Biul. IG, 211, 1, 146-157, Warszawa.
• PERNER, J. 1892. Foraminifery Ceskeho Cenomanu. - Trida Cesk. Akad. Cis. Fr. Jos., 2, 1-65, Praha.
• PIETRZENIUK, E. 1961. Zur Mikrofauna einiger Liasvorkommen in der Deutschen Demokratischen Republik. - Freib. Forsch. - H. Paläontologie, C 113, 1-129, Berlin.
• POŻARYSKA, K. 1957. Lagenidae du Crétacé Supérieur de Pologne. - Palaeont. Pol., 8, 1-183, Warszawa.
• POŻARYSKI, W. 1938. Stratygrafia senonu w przełomie Wisły między Rachowem i Puławami. - Biul. PIG, 6, 1-94, Warszawa.
• - 1967. (ed) X Europejskie Kolokwium Mikropaleontologiczne w Polsce 1967.- Biul. IG, 211, 41-177, Warszawa.
• - WITWICKA E. 1956. Globotrunkany kredy górnej Polski środkowej. - Ibidem, 102, 5-18, Warszawa.
• PUTRJA, F. S. 1970. K poznaniju jurskich lentikulinid zapadnoj Sibiri. - Paleont. Žurn., 4, 29-45, Moskva.
• RABITZ, G. 1963. Foraminiferen des Göttinger Lias. - Paläont. Ztschr., 37, 3/4, 198- 224, Stuttgart.
• RAUSER D. M. & GERKE, A. A. 1971. Terminologičeskij spravočnik no stenkam rakovin foraminifer. - Geol. Inst. Akad. Nauk SSSR, Nauč.-Issled. Inst. Geol. Arktiki, Komisja po mikropaleont., 3-192, Moskva.
• REISS, Z. 1958. Classification of lamellar Foraminifera. - Micropaleont., 4, 1, 51-70, New York.
• - 1963. Reclassification of perforate Foraminifera. - Bull. Geol. Surv. Israel., Paleont. Div., 35, 1-111, Jerusalem.
• REUSS, A. E. 1845/46. Die Versteinerungen der böhmischen Kreideformation. 1-128, Stuttgart.
• - 1851. Die Foraminiferen und Entomostraceen des Kreidemergels von Lemberg. - Naturwiss. Abh., 4, 1, 17-52, Wien.
• - 1860. Die Foraminiferen des Westphälischen Kreideformation. - Sitzber. K. Akad. Wiss. Math.-Naturw. Cl. 40, 147, 1-94, Wien.
• - 1862. Die Foraminiferen des Norddeutschen Hils und Gault. - Ibidem, 46, I Abth.
• ROEMER, F. A. 1841. Die Versteinerungen des Norddeutschen Kreidegebirges. - 95-99, Hannover.
• SAID, R. & KENAWY, A. 1956. Upper Cretaceous and Lower Tertiary foraminifera from northern Sinai, Egypt. - Micropaleont., 2, 2, 105-175, New York.
• - & BARRAKAT, M. G. 1957. Lower Cretaceous foraminifera from Khashm el Mistran, northern Sinai, Egypt. - Ibidem, 3, 1, 39-47.
• - & - 1958. Jurassic microfossils from Gebel Maghara, Sinai, Egypt. - Ibidem, 4, 3, 231-272.
• SCHIJFSMA, E. 1946. The Foraminifera from the Hervian (Campanian) of Southern Limburg. - Med. Geol. Sticht., ser. 3, 5, 7, 1-174, Maastricht.
• SCHWAGER, C. 1865. Beitrag zur Kenntnis der mikroskopischen Fauna jurassischer Schichten. - Jb. Ver. vaterl. Naturkde. Württ., 21, 82-151, Stuttgart.
• SEIBOLD, E. & SEIBOLD, I. 1953. Foraminiferenfauna und Kalkgehalt eines Profils im gebankten unteren Malm Schwabens. - N. Jb. Geol. Paläont. Abh., 98, 1, 28-86, Stuttgart.
• - 1955. Revision der Foraminiferen-Bearbeitung C. W. Gümbels (1862) aus den Streitberger Schwamm-Mergeln (Oberfranken, Unterer Malm). - Ibidem, 101, 1, 91-134.
• - 1956. Revision der Foraminiferen-Bearbeitung C. Schwagers (1865) aus den Impressaschichten (Unterer Malm) Süddeutschlands. - Ibidem, 103, 1/2, 91-154.
• SERE, M. del. 1966. Lagenidea del Lias dell’Albenza (Bergamo). - Riv. Ital. Paleont., 72, 1, 147-188, Milano.
• STANČEVA, M. 1959. Lenticulina i Robulus ot kredata i terciera v severoiztočna B’lgarija. - Trud. V'rchu Geol. B’lgarija, ser. paleont., 1, 115-227, Sofija.
• SYLVESTER-BRADLEY, P. C. 1958. The description of fossil populations. - J. Paleont., 32, 1, 214-235, Menasha.
• SZTEJN, J. 1957. Z badań otwornic dolnej kredy w Polsce. - Biul. IG, 87, 37-41, Warszawa.
• - 1957. Stratygrafia mikropaleontologiczna dolnej kredy w Polsce środkowej.- Prace IG, 22, 9-100, Warszawa.
• - 1957. Klucz do oznaczania otwornic kredy dolnej Polski środkowej. - Biul. IG, 138, 19-36, Warszawa.
• - 1964. Stratygrafia mikropaleontologiczna dolnej kredy w wierceniach Kcynia II, III.- Ibidem, 175, 9, 153-156.
• - 1967. The Lower Cretaceous in Central Poland. - Ibidem, 211, 5, 69-92.
• TAPPAN, H. 1940. Foraminifera from the Grayson Formation of nothern Texas. - J. Paleont., 14, 2, 93-126, Menasha.
• - 1943. Foraminifera from the Duck Creek formation of Oklahoma and Texas. - Ibidem, 17, 5, 476-517.
• - 1955. Foraminifera from the Arctie Slope of Alaska, 2: Jurassic Foraminifera.- Geol. Surv., Prof. Paper, 236-B, 21-90, Washington.
• - 1962. Foraminifera from the Arctic Slope of Alaska, Part 3, Cretaceous Foraminifera.- Ibidem, 236-C, 91-209.
• TERQUEM, M. O. 1886. Les foraminifères et les ostracodes du Fuller’s Earth des environs de Varsovie. - Mém. Soc. Géol. France, 3, 4, 1-112, Paris.
• THALMANN, H. E. 1934. Uber geographische Rassenkreise bei fossilen Foraminiferen.- Palaeont. Ztschr., 16, 1/2, 115-121, Berlin.
• - 1937. Mitteilungen über Foraminiferen III -12: Zwei Nomina conservanda: Numulites Lamarck, 1801 und Cristellaria Lamarck, 1812. - Ecl. Geol. Helv., 30, 342-344, Bassel.
• - 1949. Bemerkung zur Gattung Lenticulina Lamarck 1804. - Mitt. über. Foram. VIII. - Ibidem, 42, 2, 508-509.
• TOLLMANN, A. 1960. Die Foraminiferenfauna des Oberconiac aus der Gosau des Ausseer Weissenbachtales in Steiermark. - Jb. Geol. B. A., Bd. 103, 133-203, Wien.
• TRIFONOWA, E. 1961. Liaski foraminiferni asociacii ot selata Saranci Breze i Zimewica, Sofijsko. - Trud. Vrchu Geol. B’lgarija, ser. paleont., 3, 269-309, Sofija.
• UHLIG, V. 1883. Ueber Foraminiferen aus dem rjäsan’schen Ornatethone. - Jb. Kais.-Kön. Geol. Reich., 33, 4, 735-774, Wien.
• USBECK, I. 1952. Zur Kenntnis von Mikrofauna und Stratigraphie im untern Lias alpha Schwabens. - N. Jahrb. Geol. Paläont., 95, 371-476, Stuttgart.
• VISSER, A. M. 1950. Monograph on the Foraminifera of the type-locality of the Maestrichtian (South-Limburg, Netherlands). - Leidse Geol. Med., 16, 197-359, Leiden.
• WEIZEL, E. 1968. Foraminiferen und Fazies des fränkischen Domeriums. Erlangen Geol. Abh., 69, 3-79, Erlangen.
• WICHER, C. A. 1938. Mikrofaunen aus Jura und Kreide insbesondere Nordwestdeutschlands. 1. Teil: Lias. - Abh. Preuss. Geol. L-A, N.F., 193, 7-16, Berlin.
• WIŚNIOWSKI, T. 1890. Mikrofauna iłów ornatowych okolicy Krakowa Cz. I. Otwornice górnego kellowayu w Grójcu. - Pam. Akad. Umiej., 17, 1-62, Kraków.
• WITWICKA, E. 1958. Stratygrafia mikropaleontologiczna krédy górnej wiercenia w Chełmie. - Biul. IG, 121, 3, 177-232, Warszawa.
• WOOD, A. 1949. The structure of the wall of the test in the Foraminifera; its value in classification. - Q. J. Geol. Soc. London, 104, 2(414), 229-255, London.
• ZASPELOVA, W. S. 1948. Foraminifery verchnejurskich i melovych otloženij zapadnosibirskoj nizmennosti. - Trudy VNIGRI, n.s., 31, Mikrofauna neftjanych mestoroždenij SSSR, sb. 1, 189-210, Leningrad-Moskva.
• ZIEGLER, J. H. 1959. Mikropaläontologische Untersuchungen zur Stratigraphie des Braunjura in Nordbayern. - Geologica Bavarica, 40, 9-128, München.
• ZNOSKO, J. 1957. Zarys stratygrafii łęczyckiego doggeru. - Biul. IG, 125, 7-100, Warszawa.
• ZOBEL, B. 1966. Untersuchungen and den Wand- und Mündungs-Strukturen von Lenticulina Lamarck (Foram.). - N. Jb. Geol. Paläont., 125, 80-95, Stuttgart.
• ZWINGLI, H. & KÜBLER, Z. 1870. Die Foraminiferen des Schweiz Jura. 1-49, Winterthur.