Od-tworzyć obcość. Gdańsk, Szczecin i Wrocław w polskiej powieści przełomu XX i XXI wieku

• Autorzy: Kardas D.

Warianty tytułu

EN

Recreating foreignness. Gdansk, Szczecin and Wroclaw in Polish novels written at the turn of the 20th to the 21st century

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Tekst podejmuje problematykę powieści, które powstały na obszarze tzw. Ziem Odzyskanych na przełomie XX i XXI wieku i których fabuła skupia się wokół tematu niemieckiej przeszłości Gdańska, Szczecina i Wrocławia, a także przemian społeczno-kulturowych, jakie zachodziły po II wojnie światowej. Głównym tematem jest analiza wybranych utworów S. Chwina, P. Huellego, I. Iwasiów, M. Krajewskiego, A.D. Liskowackiego i O. Tokarczuk w kontekście mechanizmów kreowania przestrzeni miejskiej. Postrzegana z początku jako znana i oswojona przez polskich odbiorców, przestrzeń ta stopniowo odkrywa ślady obecności dawnych mieszkańców, co zmienia sposób, w jaki jest postrzegana przez bohaterów, a postulatywnie – także przez czytelników. W niniejszym artykule zostały pokazane proces wydobywania z niepamięci historycznego pogranicza oraz próby wytworzenia tożsamości pogranicznej. Służy temu konstrukcja fabuły osadzonej w realiach historycznych, której celem jest stworzenie protetycznych wspomnień. Według koncepcji A. Landsberg takie wspomnienia pozwalają przyjąć przeszłość bohaterów i stworzyć empatyczną więź, nie powodując jednak wyzbycia się własnej podmiotowości. Tym samym doświadczenie egzystencji w sztucznie utworzonej monokulturowej rzeczywistości zostaje wzbogacone o wysiłek spotkania z Innym i otwarcia się na niego.

EN

This essay is essentially concerned with the issues raised in Polish novels which were written in the so-called “Recovered Territories” at the turn of the 20th and 21st century and which plots concentrate on the German past of Gdansk, Szczecin and Wroclaw, as well as social and cultural changes the cities have been undergoing after the 2nd World War. Its main objective is to analyse chosen works of S. Chwin, P. Huelle, I. Iwasiów, M. Krajewski, A.D. Liskowacki and O. Tokarczuk in the context of their methods for urban space creation. The space, initially regarded by Poles as well-known and familiar, gradually reveals the traces of the former inhabitants’ presence, which as a result modifies the way it is perceived. Thus, it is the process of discovering historical borderland and attempts at creating a borderland identity that have been presented in this work. To achieve both of these, the writers constructed a plot, set in the historical realities, which aim was to create prosthetic memories. According to A. Landsberg’s theory, these memories enable people to adopt the others’ past and create empathic ties with the literary character without losing their own individual subjectivity. In consequence, the experience of existing in the artificially created monocultural universe becomes enriched by an effort to meet the Others and to open up to them.

Słowa kluczowe

PL

miasta; Gdansk; Szczecin; Wroclaw; tozsamosc miasta; przestrzen miejska; historia; literatura polska; powiesciopisarze; wiek XX-XXI

• Wydawca: -
• Czasopismo: Problemy Rozwoju Miast
• Rocznik: 2016
• Tom: 13
• Numer: 2
• Opis fizyczny: s.19-29,bibliogr.

Twórcy

autor

Kardas D.

• Wydział Polinistyki, Uniwersytet Jagielloński, Kraków

Bibliografia

• Chwin S., 1999, Krótka historia pewnego żartu, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk.
• Chwin S., [2008?], Hanemann, Wydawnictwo Tytuł, Gdańsk.
• Huelle P., 2004, Castorp, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk.
• Huelle P., 2014, Śpiewaj ogrody, Wydawnictwo Znak, Kraków.
• Iwasiów I., 2008, Bambino, Świat Książki, Warszawa.
• Krajewski M., 1997, Śmierć w Breslau, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
• Krajewski M., 2003, Koniec świata w Breslau, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa.
• Krajewski M., 2005, Widma w mieście Breslau, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa.
• Krajewski M., 2006, Festung Breslau, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa.
• Liskowacki A.D., 2000, Eine kleine, Wydawnictwo 13 Muz, Szczecin.
• Tokarczuk O., 2005, E.E., Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Czapliński P., 1997, Ślady przełomu. O prozie polskiej 1976 – 1996, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Czapliński P., 2001, Wzniosłe tęsknoty. Nostalgie w prozie lat dziewięćdziesiątych, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Dąbrowska-Partyka M., 2004, Literatura pogranicza, pogranicza literatury, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Gruchlik H., 2007, Inność a obcość w kontekście filozoficznym, Anthropos?, nr 8 – 9. Dostępne na: http://www.anthropos.us.edu.pl [22.05.2016].
• Iwasiów I., 2004, Średniomiejskie opowieści, [w:] tejże, Parafrazy i reinterpretacje. Wykłady z teorii i praktyki czytania, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
• Jarzębski J., 1997, Apetyt na przemianę. Notatki o prozie współczesnej, Znak, Kraków.
• Kasperski E., 2007, Dyskurs kresowy. Kryteria, własności, funkcje, [w:] K. Trybuś, J. Kałążny, R. Okulicz-Kozaryna (red.), Kresy – dekonstrukcja, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, 83 – 109.
• Kubicki P., 2011, Nowi mieszczanie w nowej Polsce. Raport z badań, Instytut Obywatelski, Warszawa.
• Kunce A., 2007, Zlokalizować tożsamość, [w:] W. Kalaga (red.), Dylematy wielokulturowości, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków, 79 – 95.
• Landsberg A., 2004, Prosthetic memory: The transformation of american remembrance in the age of mass culture, Columbia University Press, New York.
• Ludność w województwie dolnośląskim. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, 2013, Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław.
• Ludność w województwie pomorskim. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, 2013, Urząd Statystyczny w Gdańsku, Gdańsk.
• Ładykowski P., 2013, Współczesny Szczecin – ahistoryczna aglomeracja transgraniczna?, Zeszyty Etnologii Wrocławskiej, 2 (19), 43 – 58.
• Nieć G., 2007, Ziemie Odzyskane jako przedmiot propagandy, informacji i promocji, [w:] J. Jarowiecki, G. Nieć (red.), Prasa Dolnego Śląska. Teoria, tradycja, współczesność, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania „Edukacja”, Wrocław, 115 – 126.
• Nowaczewski A., 2006, Trzy miasta, trzy pokolenia, Wydawnictwo Oskar, Gdańsk.
• Nycz R., 2001, Osoba w nowoczesnej literaturze. Ślady obecności, [w:] tegoż, Literatura jako trop rzeczywistości. Poetyka epifanii w nowoczesnej literaturze polskiej, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków, 50 – 87.
• Osękowski Cz., 2006, Ziemie Odzyskane w latach 1945 – 2005. Społeczeństwo, władza, gospodarka, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra.
• Pory roku w Breslau. Z Markiem Krajewskim rozmawia Jan Strzałka, 2004, Tygodnik Powszechny, 52, 27.
• Rybicka E., 2003, Modernizowanie miasta. Zarys problematyki urbanistycznej w nowoczesnej literaturze polskiej, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków.
• Rybicka E., 2011, Pamięć i miasto. Palimpsest vs. pole walki, Teksty Drugie, 5, 201 – 211.
• Rybicka E., 2012, Geopoetyka (o mieście, przestrzeni i miejscu we współczesnych teoriach i praktykach kulturowych), [w:] M.P. Markowski, R. Nycz (red.), Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków, 471 – 490.
• Rybicka E., 2014, Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków.
• Simmel G., 1975, Obcy, [w:] tegoż, Socjologia, tłum. M. Łukasiewicz, PWN, Warszawa.
• Skórczewski D., 2006a, Dlaczego Paweł Huelle napisał „Castorpa”?, Teksty Drugie, 3, 148 – 157.
• Skórczewski D., 2006b, Od Murzynka Bambo do Hansa Castorpa, czyli co postkolonializm może zaoferować poloniście, Postscriptum, 2 (52), 81 – 92.
• Tożsamość regionalna mieszkańców województwa zachodniopomorskiego. Raport z badań eksploracyjno-diagnostycznych, 2012, Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej, Szczecin. Dostępne na: http://www.ois.wzp.pl [21.05.2016].
• Tuan Y., 1987, Przestrzeń i miejsce, przeł. A. Morawińska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Zaleski M., 1996, Formy pamięci. O przedstawianiu przeszłości w polskiej literaturze współczesnej, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
• Zieniewicz A., 2007, Przedmiot (w) opowieści. Relacja jako stwarzanie wydarzeń w prozie współczesnej (na przykładzie powieści Magdaleny Tulli), [w:] H. Gosk, A. Zieniewicz (red.), Narracje po końcu (wielkich) narracji. Kolekcje, obiekty, symulakra…, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa, 56 – 67.