"Czyńcie sobie ziemię poddaną” – czyli o różnych obliczach ponowoczesnego rolnictwa na przykładzie procesów zawłaszczania ziemi (land grabbing) w skali świata

• Autorzy: Jasikowska K. , Gorlach K.

Warianty tytułu

EN

"Fill the earth and subdue it" - on various types of postmodern agriculture and land grabbing in the globalized world

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem artykułu jest próba prześledzenia pewnego procesu, który charakteryzuje współczesne rolnictwo, a który w literaturze przedmiotu określony bywa mianem „zawłaszczania ziemi”. Istotą jego jest przejmowanie na własność lub choćby tylko poddawanie kontroli określonych obszarów, które zakwalifikowane zostały jako tereny rolnicze. Wiodący aktorzy na globalnej scenie ponowoczesnego kapitalizmu dostrzegli w kontroli samych procesów produkcji rolnej ważny element kontroli światowego systemu ekonomicznego i ogromne źródło zysków. Jak staraliśmy się wykazać, uruchomiło to na skalę globalną rozmaite negatywne zjawiska i procesy społeczne, takie jak np. marginalizacja i wykluczenie całych społeczności wiejskich i rolniczych. Prowadzi to do zjawisk, które określić można mianem „nowego ubóstwa wiejskiego” i rodzi nową postać niezrównoważonych, opartych na wyzysku i dominacji relacji społecznych i ekonomicznych (klasowych). Proces ten próbujemy analizować w kontekście teorii postmodernizacji, wskazującej na cztery jego aspekty, jakimi są: hiperracjonalizacja, hiperutowarowienie, hiperzróżnicowanie oraz hiperindywidualizacja. Współczesne ponowoczesne rolnictwo to zatem nie tylko przejawy postproduktywistycznej aktywności czy rozwoju zrównoważonego, ale także efekt procesów postmodernizacji prowadzących do dynamicznego rozwoju kapitalizmu o „brzydkiej twarzy”, niezrównoważonej gospodarki zasobami naturalnymi (spośród których ziemia jest tym fundamentalnym zasobem) i gigantycznych zyskach, generowanych dzięki coraz to większej asymetrii wiedzy, władzy, czy własności.

EN

The process of land grabbing has been analyzed in the presented article. The nature of this process consists in efforts to take possession of or to merely control particular areas of land that have been qualified as agricultural ones. Some leading actors of postmodern, global capitalism perceive land grabbing as an important mechanism for controlling the world economic system as well as a source of huge profits. The side effect of such process leads to various negative phenomena and social consequences, including marginalization and exclusion of many rural and agricultural communities. Moreover, it results in – what we call – the new rural poverty as well as new types of unsustainable social and economic (class) relations based on domination and exploitation. This particular process has been analyzed in the context of the so-called post-modernization theory that covers the following aspects: hyper-rationalization, hyper-commodification, hyper-differentiation and hyper-individualization. Concluding, contemporary postmodern agriculture seems to be not only a form of post-productionist activity or of sustainable development but also an effect of post-modernization processes leading to the dynamic development of capitalism with an “ugly face”, to unsustainable management of natural resources (including land as a fundamental type of such resources) and huge profits resulting from the growing asymmetry of knowledge, power and ownership.

Słowa kluczowe

PL

rolnictwo; zasoby ziemi; zawlaszczenie ziemi; marginalizacja; spolecznosc wiejska; wykluczenie spoleczne; ubostwo; systemy ekonomiczne; zyski; rozwoj globalny

• Wydawca: -
• Czasopismo: Wieś i Rolnictwo
• Rocznik: 2012
• Numer: 4
• Opis fizyczny: s.9-35,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Jasikowska K.

• Instytut Socjologii, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Kraków

autor

Gorlach K.

Bibliografia

• Bauman Z., 2000: Globalizacja. PIW, Warszawa.
• Bello W., 2011: Wojny żywnościowe. Książka i Prasa, Warszawa.
• Bernstein H., 2010: Class Dynamics of Agrarian Change. Kumarian, Fernwood. Halifax.
• Boli J., Lechner J.F., 2009: Globalization theory. In: Social Theory. Ed. B.S. Turner. Wiley-Blackwell, Chichester: 321–334.
• Borras S.M. Jr., Franco J.C. 2011: Political Dynamics of Land-grabbing in Southeast Asia: Understanding Europe's Role. Transnational Institute. Amsterdam (http: //www.tni.org/report/political-dynamics-land-grabbing-southeast-asia-understanding-europes-role).
• Borras S.M. Jr., Franco, J.C., 2012: Global Land Grabbing and Trajectories of Agrarian Change: A Preliminary Analysis. ”Journal of Agrarian Studies” 12, 1: 34–59.
• Borras S.M. Jr., McMichael P., Scoones I., 2010. The politics of biofuels, land and agrarian change: editors introduction. ”Journal of Peasant Studies” 37, 4: 575–592.
• Borras S.M. Jr., Franco J.C., Kay C., Spoor M., 2011a: Land grabbing in Latin America and Caribbean viewed from broader international perspectives. Referat wygłoszony na konferencji FAO. 14 października, Santiago, Chile.
• Borras S.M. Jr., Hall R., Scoones I., White B., Wolford W., 2011b: Towards better understanding of global land grabbing: an editorial introduction. ”Journal of Peasant Studies” 38, 2: 209–216.
• Cotula L., Vermeulen S., Leonard R., Keeley J., 2009: Land grab or development opportunity? Agricultural investment and international land deals in Africa. FAO, IIED, IFAD, London – Rome.
• Deininger K., Byerlee J., Lindsay J., Norton A., Selod H., Sticker M., 2010: Rising global interests in farmland: can it yield sustainable and equitable benefits? The World Bank, Waschington DC.
• De Schutter O., 2011: Forum on Global Land Grabbing: How Not to Think Land Grabbing: Three Critiques of Large-Scale Investments in Farmland. ”Journal of Peasant Studies” 38, 2: 249–279.
• Desmarais A.A., 2007: La Via Campesina. Globalization and the Power of Peasants. MI: Pluto Press, London and Ann Arbor.
• Dynamika zawłaszczania ziemi w Azji Południowo-Wschodniej: zrozumieć rolę Europy, 2011. Instytut Globalnej Odpowiedzialności, Warszawa.
• Eastwood R., Lipton M., Newell A., 2010: Farm size. In: Handbook of Agricultural Economics. Ed. P.L. Pingali, R.E. Evenson. Elsevier, North Holland.
• Franco J.C. 201l: Na czym polega zawłaszczanie ziemi? Jakie stoją za tym mechanizmy? Kto ponosi odpowiedzialność, a kto konsekwencje? Wykład wygłoszony podczas warsztatów zorganizowanych przez Instytut Globalnej Odpowiedzialności Nie-ziemskie interesy. Zawłaszczanie ziemi w krajach Globalnego Południa. 25 listopada, Kazimierz Dolny.
• Gilarek K., 2003: Pañstwo narodowe a globalizacja – dynamika powstawania nowego ładu. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruñ.
• Gorlach K., 1994: Obroniæ ducha Ameryki: Kwestia rolna i socjologia wsi we współczesnych Stanach Zjednoczonych. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloñskiego. Kraków.
• Gorlach K., 2001: OEwiat na progu domu. Rodzinne gospodarstwa rolne w Polsce w obliczu globalizacji. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloñskiego, Kraków.
• Gorlach K., 2004: Socjologia obszarów wiejskich. Problemy i perspektywy. Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa.
• Gorlach K. 2011: Kierunki badañ wsi w społeczeñstwie globalnej ponowoczesności, czyli od „nowej” socjologii wsi do studiów nad wsią ponowoczesną. W: Wieś jako przedmiot badañ naukowych na początku XXI wieku. Red. M. Halamska. Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa: 139–168.
• Gorlach K., Grodny S., Klekotko M., 2012: Gospodarka i kultura: problemy wzajemnych relacji. „Studia Socjologiczne” 205 (2): 169–190.
• Herre R. (ed.), 2010: German Investment Funds Involved in Land grabbing. FIAN, Kolonia.
• Johnston H., (ed.), 2009: Culture, Social Movements and Protest. VT: Ashgate, Surrey-Burlington.
• Lallau B., 2012: Czy grabież może być odpowiedzialna? Bank OEwiatowy organizuje najazd na ziemie uprawne. ”Le Monde diplomatique”, maj: 16–17.
• Li T.M., 2011: Centering labour in the land grab debate. ”The Journal of Peasant Studies” 38, 2: 281–298.
• Murdoch J., 2006: Networking rurality: emergent complexity in the countryside. In: Handbook of Rural Studies. Ed. P. Cloke, T. Marsden, P. H. Mooney. SAGE Publications, London – Thousand Oaks – New Delhi: 171–184.
• Pakulski J., 2009: Postmodern social theory. In: Social Theory. Ed. B.S. Turner. Wiley-Blackwell, Chichester: 251–280.
• Ray L., Sayer A. (ed.), 1999: Culture and Economy after the Cultural Turn. SAGE Publications, London – Tousand Oaks – New Delhi.
• Reissman L., 1970: The Urban Process. Cities in Industrial Societies. The Free Press, New York.
• Robertson B., Pinstrup-Andersen P., 2010: Global land acquisition: neo-colonialism or development opportunity? ”Food Security” 2: 271–283.
• The Great Food Robbery. How Corporations Control Food, Grab Land and Destroy Climate, 2012, GRAIN.
• The Vultures of Land Grabbing. Merian Research & CRBM 2010 (http: //farmlandgrab. org/wp-content/uploads/2010/11/VULTURES-completo. pdf).
• Van der Ploeg J.D., 2003: The Virtual Farmer. Past, Present, and the Future of the Dutch Peasantry. Royal van Gorcum, Assen.
• Van der Ploeg J.D., 2007: The New Peasantries. Struggles for Autonomy and Sustainability in an Era of Empire and Globalization. VA: Earthscan, London – Sterling.
• Visser O., Spoor M., 2011: Land grabbing in post-Soviet Eurasia: The World's Largest Agricultural Land Reserves at Stake. ”Journal of Peasant Studies” 38, 1: 299–323.
• Von Braun J., Meinzen-Dick R., 2009: Land Grabbing by foreign investors in developing countries: risks and opportunities. IFPRI Policy Brief 13, kwiecieñ, Washington DC.
• Zawłaszczanie ziemi. Przegląd typów i studia przypadków, 2011. Instytut Globalnej Odpowiedzialności, Warszawa (http: //igo.org.pl/publikacje/nasze-publikacje).
• Ziegler J., 2011: Imperium hañby. Książka i Prasa, Warszawa.