Efektywność energetyczna zakładów przemysłu spożywczego. Zarys problematyki i podstawowe definicje

• Autorzy: Wojdalski J. , Drozdz B.

Warianty tytułu

EN

Energy efficiency of food processing plants. Key issues and definitions

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W pracy przedstawiono podstawowe definicje stosowane do określania efektywności energetycznej w przemyśle spożywczym. Usystematyzowano wiedzę z zakresu przemian nośników energii i podano zakresy wskaźników efektywności energetycznej mogących służyć do oceny pracy zakładów produkcyjnych. Przedstawiono przepływy materiałowo–energetyczne w dwóch przykładowych typach zakładów przemysłu spożywczego na przykładzie przetwórstwa młynarskiego i piekarskiego, różniących się systemami energetycznymi i technologicznymi. Uwzględniając badania własne i dane literaturowe, przedstawiono zróżnicowane wskaźniki efektywności energetycznej w piętnastu branżach przetwórstwa spożywczego.

EN

This study presents the basic definitions for determining energy efficiency in the food processing industry. Issues relevant to the transformation of energy carriers were systematized, and ranges of energy efficiency ratios for evaluating the performance of food processing plants were given. Material and energy flows were discussed on the example of three types of food processing plants, including a processing mill and a bakery, with different power and processing systems. The results of the authors' previous work and published data were used to present energy efficiency ratios in fifteen sectors of the food processing industry.

Słowa kluczowe

PL

przemysl spozywczy; efektywnosc energetyczna; zuzycie energii; definicje; nosniki energii; piekarstwo; mlynarstwo

• Wydawca: -
• Czasopismo: Inżynieria Przetwórstwa Spożywczego
• Rocznik: 2012
• Numer: 3
• Opis fizyczny: s.37-49,rys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Wojdalski J.

• Katedra Organizacji i Inżynierii Produkcji, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Nowoursynowska 164, 02-787 Warszawa

autor

Drozdz B.

Bibliografia

• 1. Alhourani F., Saxena U. 2009. Factors affecting the implementation rates of energy and productivity recommendations in small and medium sized companies. Journal of Manufacturing Systems, 28, 41–45.
• 2. Apaiah R.K., Linnemann A.R., Van der Kooi H.J. 2006. Exergy analysis: A tool to study the sustainability of food supply chains. Food Research International, 39, 1–11.
• 3. Audet L. 1995. Emerging feed mill technology: keeping competitive. Animal Feed Science and Technology, 53, 70.
• 4. Bernardo M., Casadesus M., Karapetrovic S., Heras I. 2010. An empirical study on the integration of management system audits. Journal of Cleaner Production, 18, 486–495.
• 5. Bhatt M.S. 2000. Energy audit case studies I – steam sys-tems. Applied Thermal Engineering, 20, 285–296.
• 6. Bianchi M., Cherubini F., Pascale A.De., Peretto A., Elmegaard B. 2006. Cogeneration from poultry industry wastes: Indirectly fired gas turbine application. Energy, 31, 1417–1436.
• 7. Bieranowski J., Klonowski A. 2005. Model systemu skojarzonego źródła energii cieplnej w zakładzie przemysłu rolno–spożywczego. Inżynieria Rolnicza, 6, 33–40.
• 8. Boonekamp P.G.M. 2006. Evaluation of methods used to determine realized energy savings. Energy Policy, 34, 3977–3992.
• 9. Boyd G., Dutrow E., Tunnessen W. 2008. The evolution of the Energy Star energy performance indicator for bench-marking industrial plant manufacturing energy use. Journal of Cleaner Production, 16, 709–715.
• 10. Brodowicz K., Markowski M. 1997. Zastosowanie metody PPT do modernizacji istniejących sieci regeneracyjnych wymienników ciepła. Gospodarka Paliwami i Energią, 9, 9–13.
• 11. Bunse K., Vodicka M., Schönsleben P., Brülhart M., Ernst F.O. 2011. Integrating energy efficiency performance in pro-duction management – gap analysis between industrial needs and scientific literature. Journal of Cleaner Produc-tion, 19, 667–679.
• 12. Budny J. 1988. Uwagi i wnioski końcowe dotyczące: Definicja i ogólna metodyka wyznaczania wskaźnika zużycia energii w przemyśle mleczarskim. Zeszyt metodyczny „Problemy gospodarki energią w przemyśle mleczarskim”. Zakład Wydawnictw LACPRESS, Warszawa, 83–86.
• 13. Bujak J. 2008. Mathematical modeling of a steam boiler room to research thermal efficiency. Energy, 33, 1779–1787.
• 14. Burnett R.D., Hansen D.R. 2008. Ecoefficiency: Defining a role for environmental cost management. Accounting, Organizations and Society, 33, 551–581.
• 15. Calderan R., Spiga M., Vestrucci P. 1992. Energy modelling of a cogeneration system for a food industry. Energy, 17, 6, 609–616.
• 16. Cameron I.T., Ingram G.D. 2008. A survey of industrial process modelling across the product and process lifecycle. Computers and Chemical Engineering, 32, 420–438.
• 17. Diakun J., Mierzejewska S., Kukiełka K. 2012. Równanie regresji zapotrzebowania energetycznego w procesie mycia rurociągu metodą CIP. Inżynieria Przetwórstwa Spożywczego, 1(1), 5–8.
• 18. Dunn R.F., Bush G.E. 2001. Using process integration technology for cleaner production. Journal of Cleaner Production, 9, 1–23.
• 19. Donsi F.,Ferrari G.,Pataro G. 2010. Applications of Pulsed Electric Field Treatments for the Enhancement of Mass Transfer from Vegetable Tissue. Food Engineering Reviews, 2(2), 109–130.
• 20. Dróżdż B. 2010. Effectiveness of electrical energy con-sumption in milling plant. Annals of Warsaw University of Life Sciences – SGGW. Agriculture (Agricultural and Forest Engineering). Warsaw, 56, 57–65.
• 21. Dróżdż B., Wojdalski J. 2002. Effect of various factors on water consumption in oil seed processing plants. Annals of Warsaw Agricultural University. Agriculture (Agricultural Engineering). Warsaw, 42, 59–67.
• 22. Dróżdż B., Wojdalski J. 2003. Uwarunkowania gospodarki energetycznej zakładów przetwórstwa nasion oleistych. Inżynieria Rolnicza, 8 (50), 117–124.
• 23. Dróżdż B., Wojdalski J. 2004. Selected aspects of energy consumption in poultry processing plants. Annals of Warsaw Agricultural University. Agriculture (Agricultural Engineering), Warsaw, 45, 69–74.
• 24. Dróżdż B., Wojdalski J., Gołda M., Grzeszek R. 2002. Uwarunkowania gospodarki energetycznej zakładów produkcji napojów bezalkoholowych. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. PAN, Warszawa, 486, 629–634.
• 25. Dziki D., Laskowski J. 2005. Influence of selected factors on wheat grinding energy requirements. TEKA Kom. Mot. Energ. Roln., 5, 56–64.
• 26. Dziki D., Laskowski J. 2006. Influence of wheat grain mechanical properties on grinding energy requirements. TEKA Kom. Mot. Energ. Roln., 6A, 45–52.
• 27. European Commission. 2006. Integrated Pollution Pre-vention and Control. Reference Document on Best Available Techniques in the Food, Drink and Milk Industries, 97–99, 138–139.
• 28. Flizikowski J., Bieliński K., Bieliński M. 1994. Podwyższanie energetycznej efektywności wielotarczowego rozdrabniania nasion zbóż na paszę. Wydawnictwo ATR–OPO, Bydgoszcz.
• 29. Fritzson A, Berntsson Th. 2006. Energy efficiency in the slaughter and meat processing industry – opportunities for improvements in future energy markets. Journal of Food Engineering, 77, 792–802.
• 30. Fryer P.J., Robbins P.T. 2005. Heat transfer in food processing: ensuring product quality and safety. Applied Thermal Engineering, 25, 2499–2510.
• 31. Fumo N., Mago P.J., Chamra L.M. 2009. Analysis of cooling, heating, and power systems based on site energy consumption. Applied Energy, 86, 928–932.
• 32. Gogate P.R. 2011. Hydrodynamic Cavitation for Food and Water Processing. Food and Bioprocess Technology, 6 (4), 996–1011.
• 33. Grochowicz J., Walczyński S. 2004. The effect of some technological factors on the consumption energy at mixing granular materials. TEKA Kom. Mot. i Energ. Roln., 4, 70–75.
• 34. Grochowicz J., Zawiślak K. 2012. Energooszczędne przetwarzania ziarna kukurydzy. Inżynieria Przetwórstwa Spożywczego, 2 (2), 15–18.
• 35. Grzybek A. 2003. Wpływ wybranych technologii na środowisko i energochłonność przetwórstwa owocowo–warzywnego. KTR, PTIR, IBMER, Warszawa, 2(44), 56–153.
• 36. Herring H. 2006. Energy efficiency – a critical view. Energy, 31, 10–20.
• 37. Hufendiek K., Klemeš J. 1997. Integracja procesów pro-dukcyjnych browaru metodą Pinch Point Technology. Go-spodarka Paliwami i Energią, 9, 22–25.
• 38. Iciek J., Rogacki G., Wawrzyniak P., Zbiciński I., Żyłła R. 1988. Model matematyczny gospodarki cieplnej cukrowni. Gazeta Cukrownicza, 10, 181–182.
• 39. Iwaniak A. 1999. Energochłonność produkcji hydrolizatów skrobiowych. Postępy Techniki Przetwórstwa Spożywczego, 1/2, 40–45.
• 40. Jebaraj S., Iniyan S. 2006. A review of energy models. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 10, 281–311.
• 41. Jekayinfa S.O., Bamgboye A.I. 2006. Estimating energy requirement in cashew (Anacardium occidentale L.) nut processing operations. Energy, 31, 1305–1320.
• 42. Jekayinfa S.O., Bamgboye A.I. 2007. Development of equations for estimating energy requirements in palm–kernel oil processing operations. Journal of Food Engineer-ing, 79, 322–329.
• 43. Jin T.X., Xu L. 2006. Numerical study on the performance of vacuum cooler and evaporation–boiling phenomena during vacuum cooling of cooked meat. Energy Conversion and Management, 47, 1830–1842.
• 44. Kaleta A., Wojdalski J. (red.) 2008. Przetwórstwo rolno–spożywcze. Wybrane zagadnienia inżynieryjno–produkcyjne i energetyczne. Wyd. SGGW. Warszawa, 182–192.
• 45. Kaminski J., Leduc G. 2010. Energy efficiency improvement options for the EU food industry. Polityka Energetyczna, 13, 81–97.
• 46. Kannan R., Boie W. 2003. Energy management practices in SME––case study of a bakery in Germany. Energy Conversion and Management, 44, 945–959.
• 47. Kiryluk J. 2001. Uwarunkowania racjonalnej gospodarki energią w zakładach młynarskich. Rozprawy Naukowe, Zeszyt 316. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Poznań.
• 48. Klemeš J., Smith R., Kim J–K. 2008. Handbook of water and energy management in food processing. CRC Press – Cambridge Woodhead Publishing LTD.
• 49. Korpysz K., Roszkowski H., Wojdalski J. 2007. Energetyczne aspekty gniecenia ziarna jęczmienia. Postępy Techniki Przetwórstwa Spożywczego, 1, 39–43.
• 50. Kowalczyk R. 2006. Analiza technologiczno–techniczna produkcji zagęszczonego soku jabłkowego. Wyd. SGGW, Warszawa, 42–82.
• 51. Kowalczyk R., Netter J. 2008. Nowe spojrzenie na zużycie czynników energetycznych w zakładzie przemysłu spożywczego. Postępy Techniki Przetwórstwa Spożywczego, 1, 45–47.
• 52. Krzysztofik B. 2005. Nakłady energetyczne poniesione na produkcję pieczywa w wybranej piekarni. Inżynieria Rolnicza, 10, 227–233.
• 53. Krzysztofik B., Łapczyńska–Kordon B. 2008. Analiza energochłonności wybranych produktów piekarskich. Inżynieria Rolnicza, 1, 209–215.
• 54. Kusińska E., Zawiślak K., Sobczak P. 2008. Energy consumption of maize grain crushing depending on moisture content. TEKA Kom. Mot. Energ. Roln., 8, 129–134.
• 55. Laudański A. 2007. Analiza energochłonności produkcji cukru z krajanki buraczanej. Praca doktorska. WIP, SGGW. Warszawa.
• 56. Le–bail A., Dessev T., Jury V., Zuniga R., Park T., Pitroff M. 2010. Energy demand for selected bread making processes: Conventional versus part baked frozen technologies. Journal of Food Engineering, 96, 510–519.
• 57. Ledakowicz S., Krzystek L. 2005. Wykorzystanie fermentacji metanowej w utylizacji odpadów przemysłu rolno–spożywczego. Biotechnologia, 3 (70), 165–183.
• 58. Lipski R., Orliński S., Tokarski M. 2006. Energetyczne wykorzystanie biomasy na przykładzie kotłowni opalanej słomą we Fromborku. MOTROL Mot. i Energ. Roln., 8A, 202–209.
• 59. Mahlia T.M.I., Masjuki H.H., Choudhury I.A. 2002. Theory of energy efficiency standards and labels. Energy Conversion & Management, 43, 743–761.
• 60. Marechal F., Kalitventzeff B. 1996. Targeting the minimum cost of energy requirements: A new graphical technique for evaluating the integration of utility system. Computers Chem. Engng., 20, 225–230.
• 61. Markis T., Paravantis J.A. 2007. Energy conservation in small enterprises. Energy and Buildings, 39, 404–415.
• 62. Marks N., Sobol Z., Baran D. 2006. Wpływ wilgotności na energochłonność procesu rozdrabniania ziarna zbóż. Inżynieria Rolnicza, 3 (78), 281–288.
• 63. Maryniak L. 2011. Kogeneracja w przemyśle spożywczym. Power Industry–Energetyka i Przemysł. Dodatek Konferencyjny, 2, 28–43:
• http://www.apbiznes.pl/wpcontent/uploads/2011/11/2011_2_pi.pdf.
• 64. Metoda obliczania wskaźników jednostkowego zużycia paliw i energii w przemyśle spożywczym. Zeszyty metodyczne nr 69. GUS, Warszawa, 1986.
• 65. Metoda obliczania wskaźników jednostkowego zużycia paliw i energii w produkcji rolniczej i przetwórstwie rolno–spożywczym. Zeszyty Metodyczne nr 71 GUS, Warszawa 1987.
• 66. Mitrus M. 2005. Changes of specific mechanical energy during extrusion cooking of thermoplastic starch. TEKA Kom. Mot. Energ. Roln., 5, 152–157.
• 67. Muller D.C.A., Marechal F.M.A., Wolewinski T., Roux P.J. 2007. An energy management method for the food indus-try. Applied Thermal Engineering, 27, 2677–2686.
• 68. Myczko A.,Myczko R.,Kołodziejczyk T.,Golomowska R.,Lenarczyk J.,Janas Z.,Kliber A.,Karłowski J.,Dolska M. 2011. Budowa i eksploatacja biogazowi rolniczych. Instytut Technologiczno–Przyrodniczy.Warszawa–Poznań,57–73. ISBN 978–83–62416–23–3
• 69. Neryng A., Wojdalski J., Budny J., Krasowski E. 1990. Energia i woda w przemyśle rolno–spożywczym. WNT, Warszawa, 103–106, 189–194.
• 70. Niedziółka I., Szymanek M., Zuchniarz A. 2006. Energetic evaluation of postharvest corn mass for heating purposes. TEKA Kom. Mot. Energ. Roln., 6A, 145–150.
• 71. Niedziółka I., Zuchniarz A. 2006. Analiza energetyczna wybranych rodzajów biomasy pochodzenia roślinnego. MO-TROL, 8A, 232–237.
• 72. Niemiec A., Romański L., Stopa R. 2005. Energochłonność jedno i dwuetapowego rozdrabniania ziarna w gniotowniku. Inżynieria Rolnicza, 11 (71), 333–340.
• 73. Opielak M. 1997. Wybrane zagadnienia rozdrabniania materiałów w przemyśle rolno–spożywczym. Rozprawy
• Naukowe Akademii Rolniczej w Lublinie, 200. Wydawnictwo AR w Lublinie.
• 74. Panasiewicz M., Zawiślak K., Sobczak P., Mazur J., Sosińska E. 2012. Wybrane zabiegi obróbki wstępnej nasion rzepaku i ich wpływ na efektywność wytłaczania. Inżynieria Przetwórstwa Spożywczego, 1(1), 27–30.
• 75. Panno D. Messineo A., Dispenza A. 2007. Cogeneration plant in a pasta factory: Energy saving and environmental benefit. Energy, 32, 746–754.
• 76. Patterson M.G. 1996. What is energy efficiency? Con-cepts, indicators and methodological issues. Energy Policy, 24 (5), 377–390.
• 77. Pawełas A. 2010. Efektywność energetyczna na przykładzie browaru. Agro Przemysł, 3–4, 44–47.
• 78. Phylipsen G.J.M., Blok K., Worrell E. 1997. International comparisons of energy efficiency – Methodologies for the manufacturing industry. Energy Policy, 25, 715–725.
• 79. Piacentino A., Cardona F. 2008. EABOT – Energetic analysis as a basis for robust optimization of trigeneration systems by linear programming. Energy Conversion and Management, 49, 3006–3016.
• 80. Piechocki J. 1997. Metoda badania energochłonności przetwórstwa mleka. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczo–Technicznej w Olsztynie, Olsztyn.
• 81. Prasad P., Pagan R., Kauter M., Price N. 2004. Eco–efficiency for the Dairy Processing Industry. Environmental Management Centre, The University of Queensland, St Lu-cia, 43–48, 57–66.
• 82. Ramachandra T.V., Subramanian D.K. 1993. Analysis of energy utilization in the grain mill sector in Karnataka. Energy Policy, 7, 644–655.
• 83. Ramirez C.A., Patel M., Blok K. 2006. How much energy to process one pound of meat? A comparison of energy use and specific energy consumption in the meat industry of four European countries. Energy, 31, 2047–2063.
• 84. Rosiński M., Furtak L., Łuksa A., Stępień A. 2006. Wykorzystanie olejów roślinnych i urządzeń do ich spalania w procesach suszarniczych. MOTROL, 8A, 243–250.
• 85. Salta M., Polatidis H., Haralambopoulos D. 2009. Energy use in the Greek manufacturing sector: A methodological framework based on physical indicators with aggregation and decomposition analysis. Energy, 34, 90–111.
• 86. Savoire R., Lanoisellé J–L., Vorobiev E. 2012. Mechanical Continuous Oil Expression from Oilseeds: A Review. Food and Bioprocess Technology. Doi: 10.1007/ s 11947–012–0947–x.
• 87. Simpson R., Cortés C., Teixeira A. 2006. Energy con-sumption in batch thermal processing: model development and validation. Journal of Food Engineering, 73, 217–224.
• 88. Singh R.P. 1986. Energy accounting of food processing operations (in Energy in Food Processing. Elsevier. Amster-dam – Oxford – New York – Tokyo, 26).
• 89. Skorek J., Szmolke N., Ulbrich R. 2000. Metoda oceny gospodarki energetycznej w przemyśle spożywczym w wa-runkach niepewności danych. Zeszyty Naukowe Politechnika Opolska. Seria: Mechanika, z.61(256), 301–308.
• 90. Skowroński P. 1994. Modelowanie wielowariantowe systemów energotechnologicznych. Gospodarka Paliwami i Energią, 12, 6–8.
• 91. Sogut Z., Ilmen N., Oktay Z. 2010. Energetic and exergetic performance evaluation of the quadruple–effect
• evaporator unit in tomato paste production. Energy, 35, 3821–3826.
• 92. Sondberg P., Söderström M. 2003. Industrial energy efficiency: the Reed for investment decision support from a manager perspective. Energy Police, 31 (15), 1623–1634.
• 93. Sridhar B. S., Manohar B. 2001. Optimization of the continuously extruded unleavened flat bread (chapati) process. Euro-pean Food Research and Technology, 4 (212), 477–486.
• 94. Swords B., Coyle E., Norton B. 2008. An enterprise energy–information system. Applied Energy, 85, 61–69.
• 95. Szargut J.1987. Analiza egzergochłonności skumulowanej. Archiwum Energetyki, 3–4, 227–236.
• 96. Tassou S.A., Chaer I., Sugiartha N., Ge Y.–T., Marriott D. 2007. Application of tri–generation systems to the food retail industry. Energy Conversion and Management, 48, 2988–2995.
• 97. Thompson H. 2006. The applied theory of energy substitution in production. Energy Economics, 28, 410–425.
• 98. Tkacz K., Budny J., Borowski J. 2000. Charakterystyka energetyczna obróbki cieplnej mięsa wołowego. Inżynieria Rolnicza, 5 (16), 241–248.
• 99. Trojanowska M. 1993. Nakłady materiałowo–energetyczne na produkcję mąki. Zeszyty Naukowe AR w Krakowie 284, z. 12, 35–44.
• 100. Urbaniec K. 1994. Nowe energooszczędne technologie w procesach przemysłowych. Materiały II Konferencji „Racjonalizacja użytkowania energii i środowiska”. Szczyrk 17–19 października, 125–136.
• 101. Urbaniec K., Zalewski P. 2000. Projektowanie usprawnień gospodarki energetycznej cukrowni przy użyciu metod integracji procesów. Zeszyty Naukowe Politechnika Opolska. Seria: Mechanika, z.61(256), 331–338
• 102. Utlu Z., Hepbasli A. 2006. Estimating the energy and exergy utilization efficiencies for the residential–commercial sector: an application. Energy Policy, 34, 1097–1105.
• 103. Vogt Y. 2004. Top–down energy modeling. Strategic Planning for Energy and the Environment, 24 (1), 66–80.
• 104. Waheed M.A., Jekayinfa S.O., Ojediran J.O., Imeokparia O.E. 2008. Energetic analysis of fruit juice processing operations in Nigeria. Energy, 33, 35–45.
• 105. Wilhite H. 2008. New thinking on the agentive relation-ship between end–use technologies and energy–using practices. Energy Efficiency, 2(1), 121–130.
• 106. Wang, L. J. (editor). 2008. Energy Efficiency and Management in Food Processing Facilities. CRC Press, Taylor & Francis Group, LLC, Boca Raton, FL, USA. ISBN: 1420063383.
• 107. Wojdalski J. 1991. Wpływ wybranych czynników na energochłonność produkcji mleczarskiej. Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
• 108. Wojdalski J. 1992. Energetyczne aspekty produkcji pieczywa. Gospodarka Paliwami i Energią 11, 14–17.
• 109. Wojdalski J., Domagała A., Kaleta A., Janus P. 1998. Energia i jej użytkowanie w przemyśle rolno–spożywczym (praca pod redakcją naukową J. Wojdalskiego). Wyd. SGGW, Warszawa, 10–11, 171–186, 226–229.
• 110. Wojdalski J., Dróżdż B. 2006. Podstawy analizy energo-chłonności produkcji zakładów przemysłu rolno–spożywczego. MOTROL, Mot. i Energ. Roln. Tom 8A. Lublin, 294–304.
• 111. Wojdalski J., Dróżdż B., Brzeziński H. 2007a. Efektywność zużycia energii w zakładach piekarskich. Postępy Techniki Przetwórstwa Spożywczego, 1, 53–57.
• 112. Wojdalski J., Dróżdż B., Lubach M. 2007b. Factors influencing energy consumption in fruit and vegetable processing plants. TEKA Kom. Mot. Energ. Roln. – OL PAN, 7, 277–285.
• 113. Wojdalski J., Dróżdż B., Lubach M. 2007c. Factors influencing electrical energy consumption in fruit and vegetable processing plants. Polish Journal of Food and Nutrition Sciences. Formerly Acta Alimentaria Polonica. Olsztyn, 57, 2(A), 195–199.
• 114. Wojdalski J., Dróżdż B., Chamerska A., 2008a. Energetyczne aspekty pracy pieców piekarskich. Inżynieria Rolnicza, 1(99).
• 115. Wojdalski J., Dróżdż B., Brocki H. 2008b. Effectiveness of electrical energy and water consumption in a small–size dairy processing plant. TEKA Kom. Mot. Energ. Roln. – OL PAN, 8, 303–309.
• 116. Wojdalski J., Dróżdż B., Rauzer A. 2008c. Analiza zużycia energii i wody w zakładzie przetwórstwa zielarskiego. Inżynieria Rolnicza, Kraków, 1 (99), 419–424.
• 117. WS Atkins International. 1998. Ochrona środowiska w przemyśle rolno–spożywczym, Standardy środowiskowe. FAPA, Warszawa.
• 118. Wytyczne ustalenia i stosowania państwowych normatywów zużycia paliw i energii oraz wskaźników jednostkowej energochłonności. 1983. GIGE, Warszawa
• 119. Xiao–Ping J., Fanga W., Shu–Guanga X., Xin–Suna T., Fang–Yu H. 2008. Minimum energy consumption process synthesis for energy saving. Resources, Conservation and Recycling, 52, 1000–1005.
• 120. Xu T., Flapper J. 2009. Energy use and implications for efficiency strategies in global fluid–milk processing industry. Energy Policy, 37, 5334–5341.
• 121. Xu T., Flapper J., Kramer K.J. 2009. Characterization of energy use and performance of global cheese processing. Energy, 34, 1993–2000.
• 122. Zawiślak K. 2001. Wpływ wilgotności surowca na energochłonność procesu rozdrabniania. Inżynieria Rolnicza, 2, 389–392.
• 123. Ziębik A. 2001. Process and system analysis in thermal engineering. Energy, 26, 1145–1157.
• 124. Zhang J., Datta A.K. 2006. Mathematical modeling of bread baking process. Journal of Food Engineering 75, 78–89.
• 125. Zhou P., Ang B.W. Poh K.L. 2006. Decision analysis in energy and environmental modeling: An update. Energy, 31, 2268–2286.