EN
The ultrastructure of the jaws of Ordovician, Silurian, Permian and Recent Eunicida (Polychaeta) have been studied by transmission and scanning electron microscopy. Primary and secondary zones have been distinguished in the ultrastructure of the jaws. The primary zone is formed of the pharyngeal cuticle containing an orthogonal network of collagen fibrils, while the secondary zone, underlying the primary one, is developed of inner part of the pharyngeal cuticle devoid of a regular network of collagen fibrils. The two zones are pierced by microvilli. The jaws of placognath Eunicida are structured of the primary zone only. The Eunicida with highly organized jaw apparatus have a strongly developed secondary zone underlying the primary one. A preliminary correlation of evolutionary changes in the anatomy and ultrastructure of the jaws of Eunicida has been conducted. It has also been shown that the ultrastructural studies of the scolecodonts were not very useful for taxonomic purposes.
PL
Praca przedstawia wyniki badań prowadzonych metodami transmisyjnej i skaningowej mikroskopii elektronowej nad ultrastrukturą szczęk kopalnych i współczesnych wieloszczetów z rzędu Eunicida. Szczęki wieloszczetów powstają z kutikuli gardzielowej wskutek sfałdowania jej, dentykulacji i sklerotyzacji. W ultrastrukturze proces ten zaznacza się silnym wzrostem gęstości elektronowej substancji podstawowej oraz degradacją kolagenu, po którym pozostają puste kanały. Zmiany własności biochemicznych pierwotnie mukopolisacharydowej substancji podstawowej uniemożliwiają polimeryzację w niej nowych włókien kolagenu i wykluczają możliwość wzrostu szczęk przez intususcepcję. Wyróżniono w ultrastrukturze szczęk zonę pierwotną i zonę wtórną. Zona pierwotna formuje się z kutikuli gardzielowej zawierającej ortogonalną sieć włókien kolagenu. Zona wtórna, leżąca pod zoną pierwotną, tworzy się z wewnętrznej partii kutikuli gardzielowej pozbawionej regularnej sieci włókien kolagenu. Obie zony poprzebijane są przez microvilli. Szczęki plakognatycznych Eunicida zbudowane są wyłącznie z zony pierwotnej. Eunicida o aparatach szczękowych wyżej uorganizowanych mają pod zoną pierwotną silnie rozwiniętą zonę wtórną. Przeprowadzono wstępną korelację zmian ewolucyjnych szczęk Eunicida na stopniach anatomicznych i ultra-strukturalnych. Wskazano na niewielką przydatność badań nad ultrastrukturą skolekodontów dla celów taksonomicznych.
RU
В работе даны результаты исседований под трансмиссионным и растровым электронными микроскопами ультраструктуры ископаемых и современных челюстей многощетинковых червей отряда Eunicida. Челюсти многощетинковых образуются из гладковой кутикули в результате сё сморщения, дентикуляции и склеротизации. Этот процесс для ультраструктур обуславливается сильным увеличением электронной густоты матрикса и удалением фибр коллагена, после которого остаются пустые каналы. Изменения биохимических свойств первично мукополисахаридового матрикса делают невозможным полимеризацию новых волокен коллагена и не позволяют челюстям увеличиваться из-за интуссисцепции. В ультраструктуре челюстей выделены первичная и вторичная зоны. Первичная зона образуется из гладковой кутикули, содержащей ортогональную сеть фибр коллагена. Вторичная зона, лежащая под первичной зоной образуется из внутренней части гладковой кутикули, неимеющей правильной сети фибр коллагена. Через обе зоны проходят микровилии (microvilli). Плакоидные челюсти Eunicida построены исключительно из первичной зоны. Eunicida с челюстным аппаратом высшей степени организации имеют под первичной зоной хорошо развитую вторичную зону. Была проведена вступительная корреляция эволюционных изменений челюстей Eunicida относительно анатомии и тонких структур. Указано на небольшую пригодность исследований ультраструктур сколекодонтов для таксономических целей.